بر اساس آماری که سایت خانه کتاب از انتشار تعداد کتاب های سال ۱۳۹۴ تا ۱۹ اسفندماه منتشر کرده است، نزدیک به ۷۷ هزارعنوان کتاب منتشر شده است که در مقایسه با آمار سال گذشته (۷۰ هزار عنوان) از رشدی ۹ درصدی برخوردار بوده است.
از این میان بیش از ۵۵ هزار عنوان مربوط به بزرگسالان و بیش از ۱۰ هزار عنوان کتاب مربوط به حوزه کودکان و نوجوانان بوده است. بالای۱۱ هزار عنوان دیگر هم مربوط به کتاب‌های کمک آموزشی است که بازار پررونقی را در ایران به خود اختصاص داده‌اند.
رشد کمی کتاب در ایران همه‌گاه مطلوب بوده است اما این که این کتاب‌ها، به خصوص در حوزه‌های علوم انسانی، تا چه اندازه توانسته‌اند از فضای ترجمه فاصله گرفته و به سمت تالیف روی آورند و ایده‌ها و دیدگاه‌های بومی را مورد چالش قرار دهند، پرسشی است که همه‌گاه جامعه نشر و فرهنگ با آن روبرو بوده‌اند.
رئیس جمهور: باید فضا را بازتر کنیم
هر سال شمارگان کتاب پایین‌تر می‌آید به نحوی که در سال گذشته کتاب‌هایی باشمارگان‌های ۱۰۰ و ۲۰۰ و ۳۰۰ هم منتشر شد که از وضعیت نگران کننده اقتصاد نشر کشور خبر می‌دهد.
این وضعیت بحرانی را می توان در سخنان ریاست جمهوری نیز جست و جو کرد. زمانی که برای برگزاری مراسم کتاب سال ۱۳۹۴ به تالار وحدت آمد و گفت: “براساس سخنان ایشان (وزیر ارشاد) حال کتاب و طبع آن چندان خوش نیست و اگرچه امروز وضع تعداد عناوین کتاب بد نیست اما زمانی که شمارگان کتاب پایین باشد معنایش این است که ناشر، مولف، کتاب‌فروش و … دچار مشکل هستند.”
پیشنهاد آقای روحانی سخت‌گیری کمتر و ایجاد فضای باز بود که به گفته او باید “در کتاب” در قالب “حرف و اندیشه نو وجود داشته” و برای این کار هم معتقد است “باید فضا را بازتر و آزادتر کنیم و نقاد باید برای آینده زندگی خودش نگرانی نداشته باشد.”
اگر چه آقای روحانی بر این باور است که “در جامعه اسلامی هرکس نظری دارد باید بتواند نظر خود را به خوبی بیان کند.”
هنر در سال ۹۴
تغییر مکان نمایشگاه کتاب بعد از ۱۰ سال
در سه ماه پایانی سال و در حالی که پیش‌بینی‌ها این بود که نمایشگاه کتاب امسال دهمین دوره خود را نیز در مصلی تهران برگزار خواهد کرد، شهرداری تهران از آمادگی شهرآفتاب برای برگزاری نمایشگاه کتاب در این مکان خبر داد.
به دنبال این اعلام دست‌اندرکاران نمایشگاه کتاب، وزیر ارشاد و مدیران او به دیدن این مکان رفتند و از کیفیت آن ابراز رضایت کردند.
این اعلام رضایت دست‌اندرکاران مصلی را به تکاپو انداخت تا اعلام کنند با گسترش فضاهای نمایشگاهی آمادگی کامل دارند تا این رخداد فرهنگی را در این مکان برگزار کنند، امابه نظر می‌رسد نظر وزارت ارشاد و شهرداری تهران و نیز افتتاح خط متروی نمایشگاه دائمی تهران در محل شهرک آفتاب و حتی انتقال عوارضی تهران قم به آن سوی نمایشگاه، مقدماتی است که از تغییر مکان نمایشگاه کتاب در سال آینده خبر می‌دهد.
تغییر مکان قبلی نمایشگاه با اعتراض ناشران بسیاری روبرو شد، اما در آن زمان محمود احمدی‌نژاد تهدید کرد که در نمایشگاه کتاب سال بعد شرکت نخواهد کرد مگر آنکه نمایشگاه به مصلی برود.
برگزاری نمایشگاه کتاب در مصلی تهران سود سرشاری را نصیب این مکان می‌کرد. بنا بر گزارش منتشر شده در روزنامه مردمسالاری ۲۳ فروردین ۱۳۹۴ هزینه اجاره نمایشگاه در سال ۱۳۹۳ بالای سه میلیاردتومان بود که معادل نیمی از بودجه کل نمایشگاه به حساب می‌آمد.
بیشتر بخوانید: کتاب و نشر در سال ۹۴
تشکیل کارگروه تجدید نظر در وزارت ارشاد
فشارهای منتقدان وزارت ارشاد از یک سو و توقعات ناشران طیف موافق ارشاد برای آسان‌گیری در امر ممیزی در سوی دیگر سبب شد تا مدیرکل اداره کتاب وزارت ارشاد از تشکیل کارگروه تجدید نظر در برخی از آثار خبر دهد.
محمد سلگی که بعد از انتقادات نسبت به علی شجاعی صائین (مدیر پیشین) در اوایل اردیهشت و پیش از نمایشگاه کتاب سال ۹۴ تهران به این سمت منصوب شد، از تایید کارگروه‌های ۵ استان قم و خراسان رضوی، کرمان، اصفهان وآذربایجان شرقی خبر داد که در دی‌ماه سال ۹۴ این کارگروه‌ها به تایید و تصویب هیات مرکزی نظارت بر ضوابط نشر کتاب رسید.
اما آنچه او اقدام تازه هیات مرکزی نظارت بر ضوابط نشر کتاب نامید “کارگروه تجدید نظر” است که به گفته او وظیفه‌اش رسیدگی به اعتراضات و انتقادات بعد از صدور مجوز چاپ کتاب است.
بر اساس گزارش خبرگزاری کتاب از نشست خبری آقای سلگی این کارگروه در بررسی‌های سال ۹۴ خود تمامی گزارش‌هایی را که حاوی نگرانی در باب محتوای آثار است مورد بررسی قرار داد که به گفته او ” نتایج متفاوتی از این بررسی‌ها حاصل شد. در مواردی بسیار محدود اعتراض وارد بوده و اثر غیرقابل چاپ شناخته شده است. در مواردی اصلاحاتی به کتاب وارد شده است و در بسیاری از موارد نیز اعتراضات وارد نبوده است.”
از سوی دیگر محمدعلی مهدوی‌راد، رئیس و سخنگوی شورای نظارت بر ضوابط نشر کتاب نیز با اشاره به برگزاری ۴۱ جلسه این شورا از آغاز کار در دولت جدید، انتقادات به این شورا را وارد ندانست.
این سخنان واکنشی بود به گفته‌های محسن پرویز (معاون فرهنگی وزارت ارشاد در دولت احمدی نژاد) که هیات نظارت را به کوتاهی و سهل گیری در بررسی آثار متهم کرده بود.
آقای مهدوی راد در پاسخ گفت: “در دولت گذشته اساساً هیأت نظارت بر نشر بزرگسال تشکیل نشد و جلسه‌های هیأت نظارت بر نشر کودک نیز از ۳ جلسه فراتر نرفت.”
سیصدمین نمایشگاه استانی با ۲۳ سال سابقه
برگزاری نمایشگاه‌های استانی و رسیدن رقم آن به عدد ۳۰۰ در نمایشگاه استانی استان هرمزگان و برگزاری مراسمی خاص به این منظور از جمله رخدادهای مهم عرصه نشر در سال گذشته بود.
این نمایشگاه‌ها که بر اساس گزارش‌های منتشره در رسانه‌های تخصصی حوزه کتاب بالای یک میلیارد فروش دارند، بیشتر به عنوان یک امر موقت برای کمک به توزیع و پخش کتاب تدارک دیده شده بودند.
بخشی مهم از راه‌اندازی این دست از نمایشگاه‌ها در ۲۳ سال قبل کمک به مصرف‌کنندگان نهایی کتاب (خریداران جزء) بود تا بتوانند با تخفیفاتی که از ناحیه این نمایشگاه بهره‌مند می‌شوند کتاب را ارزانتر به دست آورند. اما در مقابل منتقدان معتقد بودند که این نمایشگاه‌ها عملا کمر فروشگاه های بخش خصوصی را خواهند شکست و اسباب تعطیلی آنها خواهند شد.
ممیزی کتاب و مطرح شدن نام عطاء‌الله مهاجرانی
اعتراض یکی دو روزنامه طیف منتقد دولت نسبت به خرید کتابی از عطاء‌الله مهاجرانی، وزیر پیشین ارشاد، نام بخش ممیزی ارشاد را مجددا بر سر زبان‌ها انداخت.
خبرگزاری کتاب به نشست اسفندماه حسین نوش‌آبادی، سخنگوی وزارت ارشاد، اشاره کرد که در پاسخ به چرایی خرید کتابی از آقای مهاجرانی گفت کتاب از نظر محتوایی مشکلی نداشت و طبق ضوابط برای آن عمل شده است.
آقای نوش‌آبادی اگر چه نامی از این کتاب نبرد اما کتاب‌های اقای مهاجرانی در تمامی این سال‌ها با محدودیت روبرو نبودند و عمده آنها نیز از سوی انتشارات روزنامه اطلاعات منتشر می‌شد.
در همین نشست بود که سخنگوی وزارت ارشاد از جمع آوری برخی کتاب‌های رمان خبر داد. آقای نوش‌آبادی بدون آنکه به نام یا تعداد کتاب‌ها مورد اعتراض اشاره کند گفت: “برخی کتاب‌های اعلام شده هم اکنون در حال بازبینی و اصلاحات هستند.”
او به تعداد عناوین بالای ۷۰ هزار نسخه اشاره کرد و گفت که این درصد خطا غیرتعمدی و سهوی است و “تعداد آنها شاید به انگشتان یک دست برسد” و” ممکن است واژه‌هایی در آنها به کار رفته باشد که در چاپ‌های بعدی این‌گونه واژه‌ها حذف و اصلاحات لازم در مورد آنها صورت گیرد.”
نیشابور، دومین پایتخت کتاب ایران
از سال گذشته و با همکاری جدی دولت و برخی نهادهای مدنی نشر و کتابخانه ملی ونیز سازمان یونسکو بحث انتخاب پایتخت سالانه کتاب در ایران به راه افتاد. در این روند ضمن انتخاب شهری برای پایتختی کتاب با معیارهایی که سنجش پذیر و کمی باشند، امکاناتی را هم برای تقویت جایگاه کتاب و کتابخوانی به آن شهر اختصاص می‌دهند.
در مراسم امسال انتخاب پایتخت کتاب ایران پس از بررسی پرونده شهرهای راه‌یافته به مرحله نهایی و دریافت گزارش‌های میدانی از شهرهای نامزد (بیش از ۱۰۰ شهر در سه مرحله)، نتیجه داوری‌های به آنجا انجامید که بین سه شهر شیراز و بوشهر و نیشابور، شهر نیشابور به عنوان پایتخت کتاب ایران در سال ۱۳۹۴ انتخاب و لوح تقدیر کمیسیون ملی یونسکو به همراه تاسیس یک باب کتابخانه، تسهیلات مناسب برای تاسیس، نوسازی و تجهیز کتابفروشی‌ها و مراکز توزیع و حمایت از طرح‌های برگزیده ترویج کتابخوانی توسط بانک و بنیاد ملت و ۲۰ میلیارد ریال اعتبار فرهنگی از سوی استانداری خراسان رضوی به رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی، فرماندار، دبیر انجمن مردمی سیمرغ و شهردار، به نمایندگی از مردم فرهیخته و کتاب‌دوست شهر تاریخی نیشابور به عنوان پایتخت کتاب ایران اهدا شد.
سال گذشته شهر اهواز به این عنوان رسیده بود.
شعبه‌ای برای پی‌گیری حقوق مولفان در قوه قضاییه
اگر چه ایران به جمع کشورهای مدافع حقوق مولفان و مصنفان (قانون کپی‌رایت) نپیوسته است، اما قانون مصوب سال ۱۳۴۸ و اصلاحات بعدی آن و نیز برخی مقاوله نامه‌های بین‌الملی دست مدیران را برای برخورد با متخلفان باز می‌گذارد.
درچند سال اخیر و با رشد فضای مجازی سرقت‌های اینترنتی از آثار ناشران و نویسندگان روندی رو به رشد به خود گرفته است و به همین دلیل و برای برخورد جدی تر با این رفتارهای غیرقانونی وزیر ارشاد نامه‌ای به ریاست قوه قضاییه نوشت و از او خواست با توجه به “وضعیت نابسامان اقتصاد نشر” و اطاله دادرسی‌ها در دادگاه به دلیل تراکم پرونده‌ها ناشران از پی‌گیری حقوق خود منصرف می‌شوند و این روند به نشر کشور آسیب جدی وارد می‌کند”
او پیشنهاد داد شعبه‌ای خاص برای پی گیری امور مربوط به کپی‌رایت در قوه قضاییه راه اندازی شود که به گفته آقای صالحی “خوشبختانه آیت‌الله صادق لاریجانی نگاه مساعدی به راه‌اندازی این شعبه دارد و امیدواریم این اتفاق خوب به زودی رخ دهد.”
پیش از این و در ماجرای پی‌گیری وکیل خانواده فرهاد به دستور آیت‌الله شاهرودی (رئیس سابق قوه قضاییه) دستور اختصاص شعبه‌ای خاص برای پی‌گیری امور قضایی واختلافات بر سرکارهای فرهنگی و هنری داده شده بود.
تشکیل کمیته جرایم رایانه‌ای در ارشاد نیز از دیگر اقدامات در این زمینه به شمار می‌رود اگر چه تاکنون خبری از اقدامات این کمیته منتشر نشده است.
نابینایان در کتابخانه‌های عمومی کار می‌کنند
از جمله خبرهایی که در میان انبوه خبرهای حوزه کتاب به چشم نیامد، استفاده از ۳۰ نابینا به عنوان کارمند بخش کتابخانه در نهاد کتابخانه های عمومی و گسترش فعالیت‌های بخش نابینایان در حوزه کتابخوانی بود.
این خبر را علیرضا مختارپور، رئیس نهاد کتابخانه‌های عمومی عنوان کرد و گفت که مجوز این استخدام دی‌ماه صادر و قرار شد برای نابینایان در حوزه کتاب و کتابخوانی با رویکرد به کارگیری آنها در کتاب‌خانه‌ها و ایجاد بخش‌های ویژه‌ای برای نابینایان در کتابخانه‌های عمومی اقدامات جدی و موثری شروع شود.
