تنهایی هزاران مصدوم شیمیایی سردشت، ۲۵ سال بعد از حمله
چهارشنبه ۷ تیر، ۲۵ سال از حملات شیمیایی به سردشت ایران می‌گذرد. بیماران شهر از خدمات درمانی محروم هستند و دولت ایران برای پیگیری شکایت از عراق جدیت نشان نمی‌دهد.
«چند هفته‌ایست که صالح یک کبک را که بالش زخمی شده، نگهداری میکند. وقتی به خط آمدیم چون کسی در کرخه نمانده، مجبور شد پرنده را با خود به خط مقدم بیاورد. بیش‌تر از چند متر نمی‌تواند بپرد ولی پاهای تیزی دارد. بعد از ظهر پریروز که خط از همیشه آرام‌تر بود، صالح رهایش کرده بود تا هوایی بخورد. دیگر جلد شده بود. وقتی مستقیم به سمت عراقی‌ها رفت زیاد نگران نشدیم. عصر بود. غیر از چند تایی که نگهبانی می‌دادند بقیه در حال استراحت بودند.
صالح کنار من مقابل در سنگر دراز کشیده بود و چفیه‌اش را روی صورتش انداخته بود که ناگهان با پرت شدن چیزی روی سینه‌اش همه از جا پریدیم، باورکردنی نبود کبک بیچاره در حالی که از چشم و دهانش ترشحات کف مانند خارج میشد در دستان صالح جان داد. لحظاتی در حیرت گذشت تا یکی از بچه‌ها که شاهد وضع پرنده بود از سنگر بیرون پرید و داد کشید: شیمیایی زدند، شیمیایی!»
این شرحی‌ست که یکی از کشته‌شدگان جنگ ایران و عراق در خاطرات خود که توسط موسسه همشهری منتشر شده، نوشته است. او که بنا بر یادداشت همسرش سرانجام پس از ۲۰ سال زندگی با عوارض حمله شیمیایی جان سپرد، در ادامه وصف خود از آن‌چه دیده بود، نوشت: «با دیدن این صحنه تازه فهمیدم مفهوم سلاح کشتار جمعی چیست! سلاحی که هر جانداری را بی‌جان میکند.»
سرنوشت این پرنده اما سرنوشت هزاران نفر از مردم ایران است. هزاران نفری که در جنگ شرکت نداشتند اما جنگ خود را به بدترین شکل نه تنها آن روزشان که حتی آینده‌شان را به تباهی کشید. در ساعت چهار و نیم بعد از ظهر ۷ تیرماه ۱۳۶۶ چهار بمب شیمیایی به شهر کردنشین سردشت در شمال غربی ایران و ۳ بمب به روستاهای اطراف آن اصابت کرد. مدير انجمن “دفاع از حقوق مصدومان شيميايی سردشت” در گفت‌وگو با روزنامه شرق می‌گوید: «برخلاف بنیاد شهید که آمار جانبازان شیمیایی سردشت را هزار و چهارصد نفر اعلام کرده، آمار ما نشان می‌دهد بین ۸ تا ۱۰ هزار نفر از سردشتی‌ها مصدوم شیمیایی‌اند. چنانچه در روز ۷ تیر سال ۶۶ نزدیک به ۱۲ هزار نفر در شهر حاضر بودند که البته برخی‌شان امروز فوت کرده‌اند.»
وزارت امور خارجه ایران پیگیر پرونده سردشت نیست
سرباز جنگ ایران و عراق در یادداشت‌های روزانه خود می‌نویسد: «امروز با یک دختربچه در بیمارستان ساسان آشنا شدم. از سردشت آمده است. سه سال از پایان جنگ می‌گذرد و یک دختر بچه‌ی پنج ساله که به شدت دچار عارضه‌های شیمیایی است. از مادرش پرسیدم، گفت در حادثه هفتم تیر ماه شصت و شش شیمیایی شده… یادم آمد حلبچه در اسفند همان سال مورد حمله شیمیایی قرار گرفت…اما چون سردشت یک شهر ایرانی بود و تبلیغ در مورد آن ممکن بود روحیه مردم را تضعیف کند در سکوت ماند.»
بر اساس آمار وب‌سایت “قربانیان سلاح‌های شیمیایی” در حال حاضر ۴۵ هزار نفر جانباز شیمیایی تحت پوشش درمانی و خدماتی سازمان بنیاد شهید هستند که هزار و ۹۶ نفر از آن‌ها در دسته‌بندی “ضایعه شدید” جای گرفته‌اند. در این دسته‌بندی، هفت هزار و ۲۶۴ نفر با ضایعه متوسط و ۳۷ هزار و ۳۰۰ نفر با ضایعه خفیف ذکر شده‌اند. ضایعه‌پوست، چشم و ریه بوده است. بر اساس آمار این وب‌سایت عراق در طول جنگ در کل ۳ هزار و۵۰۰ بار ايران را بمباران شيميايی كرد.
حدادی، رئیس‌انجمن “دفاع از حقوق مصدومان شيميايی سردشت” به شرق می‌گوید: «با گذشت ۲۵ سال از فاجعه شيميایی سردشت به عنوان اولين شهر شيميایی‌‌شده جهان هنوز اين شهرستان با كمبود و كاستی‌‌های زيادی در بخش درمانی مواجه است.»
سردشتی‌های شیمیایی و نبود خدمات بیمه و درمانی
انجمن “دفاع از حقوق مصدومان شيميايی سردشت” به مناسبت بیست وپنجمین سالگرد بمباران شیمیایی سردشت در بیانیه‌ای که در وب‌سایت خود منتشر کرده نوشته است: «اکنون که ۲۵ سال از خاتمه جنگ ویرانگر ایران وعراق سپری شده و مهم‌ترین اقدام پس از جنگ رسیدگی به وضعیت افرادی است که در اثر جنگ دچار صدمه شده‌اند اما کماکان مشکلات ومعضلات عدیده قربانیان شیمیایی به قوت خود باقی‌ست که با توجه به این‌که به نظر پزشکان عوارض ناگوار سلاح‌های شیمیایی وگاز خردل بعد از گذشت حدود دو دهه ظاهر می‌گردد ضروری است دستگاه‌های مسئول امکانات درمانی ، رفاهی ، بهداشتی ، و…. خود را در جهت بهبود اوضاع قربانیان شیمیایی اختصاص دهند با این امید که ایام باقی عمر جانبازان شیمیایی با درد ومرارت کم‌تری سپری گردد.»
تحمل گردوغبار برای مصدوم شيميایی بسیار دردناک است
این انجمن از نبود پزشکان متخصص، آزمایشگاه‌های پیشرفته و داروهای مورد نیاز در بیمارستان‌های جانبازان سخن می‌گوید. سيروان حدادی مدير انجمن در گفت‌وگو با شرق می‌گوید: « البته پزشک می‌آورند اما نه متخصص چشم و پوست و ريه كه بارها در نامه‌نگاری‌‌ها و تلفن‌ها از مسئولان خواسته‌ايم. می‌‌خواهند پزشک خانواده را به همين ساختمان كوچک و محقر كلينيک مصدومان شيميايی سردشت بياورند.» او درباره وضعيت بيمه و درمان و دارو نیز می‌گوید: «داروخانه‌های سردشت ديگر به مصدومان شيميایی شهر، هيچ خدماتی ارايه نمی‌‌دهند. هزينه درمان گران‌تر از پيش شده و از عهده بسياری از خانواده‌ها تامين هزينه دارو خارج است و به همين دليل حال تعدادی از مصدومان شيميایی رو به وخامت گذاشته است.»
حدادی از علت اقدام داروخانه‌های شهر در عدم تحویل دارو به بیماران می‌گوید: «از داروخانه‌های شهر دليل اين قضيه را پرسيديم و آن‌ها هم گفتند بنياد شهيد قراردادش را با داروخانه‌ها تمديد نكرده و به همين دليل اين داروها ديگر تخت پوشش بيمه قرار ندارد و بايد به شكل آزاد تهيه شوند. بنياد شهيد هم اعلام كرده كه تعداد جانبازان سردشتی بيش‌تر از آن است كه بتوانيم خدمات‌رسانی كنيم. در نظر بگيريد كه سردشت همين حالا حدود ۱۰ هزار مصدوم شيميایی دارد و اين افراد بايد داروهای مورد نيازشان را به طور آزاد از داروخانه‌ها تهيه كنند. در حالی كه سال‌های گذشته همين دارو به شكل رايگان تامين میشد.»
حدادی از تاثیر گرد و غبار پراکنده در هوا بر سلامت مصدومان شیمیایی می‌گوید: «گردوغبار با هر قشری كه شوخی داشته باشد با مصدوم شيميایی شوخی ندارد. ريه‌هاي آسيب‌ديده مصدومان سردشت توان تنفس اين آب و هوای آلوده را ندارد.» وی می‌گوید: «اما دريغ از اندک توجه، دريغ از اين‌كه ماسک يا امكان خاصی براي آن‌ها در نظر گرفته شود. در روزهایی كه وضعيت ورود ريزگردها حاد مي‌شود، جانبازان شيميایی كه وضعيت وخيم‌تری دارند به راحتی نمی‌‌توانند خودشان را به اورژانس برسانند چراكه نزديک‌‌ترين محل درمان در هفت‌كيلومتری شهر قرار گرفته كه متاسفانه فاقد خدمات‌رسانی تخصصي بخش ريه است و جانباز برای درمان نهایی بايد خود را به مركز استان آذربايجان غربی برساند.»
در بیانیه انجمن با اشاره به تصویب قانون “الزام دولت به شناسایی جانبازان شیمیایی” آمده: «متاسفانه تاکنون هیچ اقدامی برای اجرای این قانون که در آن حداقل انتظارات و درخواست‌های مصدومین شیمیایی انعکاس یافته به عمل نیامده است و این بیانگر فقدان اراده‌ای جدی برای اجرایی کردن آن است.»
وزارت امور خارجه پرونده حقوقی را پیگیری نمی‌کند
در بیانیه صادر شده از سوی “انجمن دفاع از حقوق مصدومان شيميايی” به عدم پیگیری وزارت امور خارجه درباره پرونده حملات شیمیایی سردشت در دادگاه‌های بین‌المللی و کشور عراق انتقاد شده است. در این بیانیه آمده است: «وزارت امور خارجه به عنوان متولی دفاع از حقوق اتباع ایرانی در مراجع خارجی اقدامی در این خصوص معمول نداشته و مضاف بر آن از همکاری لازم با انجمن‌ها و سازمان‌های مردم نهاد خودداری شده است که با توجه به الزام قانونی آن وزارتخانه به این امر بدیهی، تأخیر در طرح شکایت منجر به فرصت‌سوزی و از دست رفتن ظرفیت‌های حقوقی موجود خواهد گردید.»
عثمان مزین، دبير کميته حقوقی انجمن، در گفت‌وگو با تهران امروز با تاکید بر این‌که بر اساس قانون وزارت امور خارجه تکليف دارد حقوق جانبازان شيميایی را در دادگاه‌های تشکيل شده، پيگيری کند، می‌گوید: «تنها محکمه‌ای که اکنون به جنايات رژيم بعث عليه شهروندان عراقی و غيرعراقی رسيدگی میکند، دادگاه ويژه عراق است و دولت ايران مکلف است در اين دادگاه شرکت کند و از حقوق شهروندان آسيب ديده از جنگ دفاع کند.»
این انجمن شکایتی را به دادگاه ويژه عراق ارائه کرد اما به علت غیردولتی بودن شکایت قابل رسيدگی تشخيص داده نشد و وزارت امور خارجه نیز شکايت انجمن را پیگیری نکرد. مزين می‌گوید: «انجمن دفاع از حقوق مصدومان شيميایی سردشت به علت اهمال وزارت امور خارجه در پيگيری حقوق اتباع ايران در دادگاه ويژه عراق نامه‌ای به اين وزارتخانه نوشت و از آن‌ها خواست پيگيری‌‌هاي لازم در اين زمينه انجام شود اما وزارت امور خارجه نه پاسخی به اين نامه داد و نه اقدامی در زمينه احقاق حقوق شهروندان آسيب‌ديده از جنگ تحميلی انجام داد.»
