سال‌ها است قطعات موسیقی مختلفی را با پیش زمینه آهنگ‌های معروف می‌شنویم، به گونه‌ای که وقتی قطعه جدید را گوش می‌کنیم، کار اصلی برایمان تداعی می‌شود و در آن لحظه می‌دانیم اثر جدید کپی قطعه‌ای قدیمی‌تر است. بارها در آثار موسیقایی صدا و سیما مشاهده کرده‌ایم که ملودی کارهای قدیمی و محبوب را برداشته و روی آن شعر جدیدی می‌گذارند و در قالب یک اثر جدید ارائه می‌دهند. همچنین این روند را در مداحی‌ها و ترانه‌های مذهبی به مراتب می‌توان مشاهده کرد. از طرفی گاهی در صدا و سیما و یا سازمان‌هایی که قصد ساخت یک نماهنگ مذهبی را دارند جدای از کپی کردن آهنگ‌های داخلی، به سراغ قطعات لس‌آنجلسی یا حتی خارجی می‌روند.
حتی دیده شده سرودی برای مبعث پیامبر به نام از گروه سرود مذهبی که بارها در تلویزیون برای اجرای قطعات مذهبی حضور داشته است، به یکی از قطعات معروف یک بند راک امریکایی شباهت دارد. درواقع ملودی این کار مذهبی کاملا مشابه این اثر امریکایی است و در ابتدا که گروه سرود هنوز شروع به خواندن نکرده است، انتظار می‌رود خواننده اصلی بخواند. ولی مسئله و سوالی که پیش می‌آید این است که مگر این گونه آهنگ‌ها در اعتقادات ما رانده نمی‌شوند، پس چرا برای ساخت یک اثر مذهبی از چنین آثاری استفاده می‌کنند و به دنبال ساخت یک اثر اصیل نمی‌روند؟
در همین زمینه خبرنگار ایسنا با بهروز وجدانی ـ پژوهشگر موسیقی ـ صحبت و این مسئله را از نگاه او بررسی کرده است.
آثار موسیقی دیگر را کپی می‌کنند؛ چون مفت است
وجدانی می‌گوید: چندین سال که افراد مختلف آثار موسیقایی معروف و یا قدیمی‌تر را کپی می‌کنند و برایشان هم فرقی ندارد که آن آهنگ چیست و چه می‌گوید؟ تنها یک آهنگ را که به نظرشان خوب باشد انتخاب می‌کنند و شعر خودشان را به راحتی روی ملودی آن قرار می‌دهند.
او درباره علت کپی آهنگ‌ها بیان می‌کند: این امر چند علت دارد؛ اول اینکه افرادی که آثار موسیقایی دیگر را کپی و آنها را منتشر می‌کنند، اصل را بر این گذاشته‌اند که مردم متوجه نمی‌شوند؛ ولی این تفکر اشتباه است. مسئولان و افرادی که آثار هنری موسیقایی را کپی می‌کنند، باید باور کنند مردم ما یک دست نیستند؛ بلکه یک سری از آنها هشیار و دانا هستند و یک سری دیگر نه. اگر این باور در آنها ایجاد شود که وقتی تلویزیون یک اثر کپی را پخش می‌کند در بین میلیون‌ها بیننده، برخی از آنها با کارهای فرهنگی و هنری آشنا هستند و متوجه کپی کاری تلویزیون خواهند شد، این کار را نخواهند کرد. ولی وقتی به این امر توجهی ندارند؛ یعنی با وجود افراد با دانا در کشور موافق نیستند.
وجدانی ادامه می‌دهد: دلیل دوم به ارزان و مفت بودن کپی کردن بازمی‌گردد؛ چرا که دیگر نیازی نیست پولی به نوازنده و آهنگساز پرداخت شود و تنها مبلغی را به شاعر می‌دهند.
او از جمله دیگر دلایل کپی آثار موسیقی و مشکلات این حوزه در ایران را مدیران حوزه موسیقی می‌داند و می‌گوید: یکی از مشکلاتی که در این سال‌ها باعث تشدید مشکلات حوزه موسیقی و کپی آثار موسیقی در ایران شده است، به مدیران برمی‌گردد؛ چراکه این افراد یا در حوزه فعالیت خود متخصص نیستند و یا زمانی که در بخشی از حوزه‌های مدیریتی موسیقی تعیین می‌شوند، پیش از تسلط بر کارشان عوض می‌شوند. این امر باعث شده که مدیران ما در حوزه موسیقی متوجه مسئولیت خود و با موسیقی آشنا نشوند. از طرفی اگر بخواهند کاری انجام دهند خیالشان راحت نیست تا چه زمانی در سِمَت خود باقی می‌مانند.
این کارشناس موسیقی ادامه می‌دهد: از طرف دیگر افرادی که مداحی یا موسیقی مذهبی می‌سازند از دو منبع تاریخی موسیقی از جمله موسیقی فولکلور و ردیف موسیقی دستگاهی دور شده‌اند. البته می‌توانند کارهای اصیل موسیقی را هم کپی کنند؛ چون آن هم برایشان رایگان تمام می‌شود، ولی از آنجایی که کار سخت‌تری است، به سراغ آن نمی‌روند. گرچه که تا پیش از انقلاب از این دو منبع استفاده می‌شده و اگر می‌بینید ۵۰ سال پیش مداحی و روضه‌خوانی‌هایی با نوای دلچسب و دلنشین انجام شده که مردم را متأثر می‌کرده؛ به دلیل استفاده از موسیقی فولکلور و حوزه موسیقی دستگاهی بوده که مردم با نغمات آنها آشنا بوده‌اند.
او در ادامه صحبت‌هایش توضیح می‌دهد که «امروزه برای ساخت نوحه و موسیقی مذهبی از منبع موسیقی غیر ایرانی استفاده می‌کنند، ولی ای کاش که از موسیقی ایرانی یا داخلی استفاده می‌کردند؛ گرچه که از کارهای پاپ کشورهای دیگر که هیچ سنخیتی با فرهنگ، ادب، اخلاق، هنر و حافظه شنوایی ما ندارد بهره می‌گیرند که حاصلش بیشتر باعث دور شدن مردم از مذهب می‌شود تا نزدیک شدن آنها.»
او تصریح می‌کند: حقیقت این است که کپی آثار موسیقی بحث جدیدی نیست و سال‌ها است که این اتفاق در عرصه موسیقی رخ می‌دهد، فرقی هم نمی‌کند کپی در موسیقی مذهبی باشد یا پاپ. بیشتر مداحی‌های معروفی که سالانه چند بار اجرا می‌شود، کپی کارهای خواندگان پاپی است که پیش از انقلاب در ایران بوده و اکنون در امریکا هستند.
وجدانی در همین راستا به بحث سلیقه موسیقایی امروزه مردم که در گذر چند سال اخیر شکل گرفته می‌پردازد و می‌گوید: از زمانی که آثار تولیدی موسیقی از اصالت خود فاصله گرفته و شکل و فرمی غریبه به خود گرفته است، مردم گمان می‌کنند موسیقی همین است. گرچه که حتی موسیقی پاپ ما این نیست، چه برسد به موسیقی فولکلور و ایرانی.
صداوسیما قانون کپی رایت را رعایت نمی‌کند
صداوسیما در برخی موارد علاوه بر کپی کردن از آهنگ‌های داخلی به سراغ موسیقی‌های خارجی و بعضا قطعه‌های معروف آنها می‌رود، گرچه که ممکن است حتی اگر مخاطب تلویزیون حتی یک بار اثر اصلی را شنیده باشد، متوجه کپی بودن اثر جدیدی که از تلویزیون پخش می‌شود، بشود. در همین راستا وجدانی درباره عمل به قانون کپی رایت توسط عوامل صدا و سیما می‌گوید: اینکه بخواهند شعری جدید روی یک اثر موسیقایی خارجی بگذارند، از لحاظ بین‌المللی ایرادی خیلی جدی دارد؛ زیرا در چنین حالتی ایران کشوری است که صدا و سیمای آن مسئله کپی رایت را در حوزه موسیقی زیر پا می‌گذارد. البته بیشتر نواهای چند ثانیه‌ای که در تمام برنامه‌های اخبار صدا و سیما می‌شنوید، خارجی هستند و به احتمال خیلی زیاد بدون اجازه سازندگان اثر از تلویزیون پخش می‌شود، ولی این مسئله برای عوامل صدا وسیما عادی شده است و کسی هم نیست به آنها بگوید کاری که می‌کنند ایراد دارد و اگر خالق اثر از آنها شکایت کند، پاسخی درباره این عمل خود ندارند.
به او می‌گوییم که کپی ملودی یک موسیقی مذهبی از روی یک آهنگ راک غربی، در ایران مسئله دارد، پس چرا باید این اتفاق رخ دهد؟ اظهار می‌کند: این حرف درست است، ولی حقیقت این است که از این صحبت‌ها زیاد می‌شود ولی به آن عمل نمی‌شود. البته کارهای خوانندگان لس آنجلسی نیز در داخل کشور مورد قبول نبود ولی از آثار آنها نیز کپی می‌شد. البته با این حال آثار این خوانندگان در موسیقی ایرانی ریشه داشت و کپی از آنها معقول‌تر بود. کپی از آثار موسیقی خارجی باعث هموار شدن راه برای تهاجم فرهنگی بیگانه می‌شود. وقتی آگاهانه یا ناآگاهانه موسیقی غیر ایرانی کپی شود، دائما پخش شود و مورد تبلیغ قرار بگیرد؛ گوش مردم و سلیقه آنها تخریب خواهد شد. در نتیجه وقتی که مردم موسیقی اصیل ایرانی را گوش کنند، آن را به عنوان یک اثر خوب تلقی نخواهند کرد.
راه کمتر شدن کپی آثار هنری موسیقی چیست؟
این کارشناس موسیقی در پاسخ به سوال بالا عنوان می‌کند: باید قانون کپی رایت که در تمام دنیا رعایت می‌شود، در ایران نیز عمیقا شناسایی و رعایت شود. همچنین باید بپذیرند که ساخت موسیقی ایرانی ممکن است تا حدودی سخت باشد ولی ماندگارتر و دلنشین خواهد بود. چندی پیش در برنامه تلویزیونی از آقای مجید وفادار نام برده شد. او جزو رهبران اولیه ارکستر رادیو و نوازنده ویولن بوده است. ایشان در سال ۱۳۱۵ ترانه‌ای را که اولین کارش بوده ساخته است و از آن سال تا اکنون پس از ۸۰ سال خواننده‌های جوانی مانند همایون شجریان آن اثر را بازخوانی می‌کنند. هر کسی که اهل موسیقی سنتی ایرانی هم نباشد امکان ندارد این کار را گوش کند و لذت نبرد. چنین آثاری مانند شعر حافظ هستند و هیچ گاه کهنه نمی‌شوند؛ چون اساس درستی دارند. ولی امروزه آثار موسیقی زیادی وجود دارد که چند روز پس از ساخت دیگر قابل گوش دادن نیست.
او ادامه می‌دهد: البته اگر افرادی بخواهند اثری را کپی کنند، بهتر است به سراغ آثار اصیل و خوب بروند؛ زیرا اصولا این گونه آثار خیلی قدیمی هستند و حدود ۷۰ سال از انتشار آنها می‌گذرد که برای بازخوانی یا استفاده از ملودی آنها دیگر نیازی به اجازه گرفتن از فرد خاصی نیست؛ چون آن اثر جزو اموال عمومی است.
در این قسمت می‌توانید به اثر مذهبی «ترانه عشق بهانه عشق» را که ملودی آن شباهت زیادی به آهنگ «ارمغان تاریکی» از محمد اصفهانی دارد، گوش دهید:
