محمدرضا حاج محمدحسینی می‌گوید: مسئولین امنیتی شهر نگران بودند که اکران و پخش این فیلم اوضاع را ملتهب کند. حتی خیلی از اکران‌های دانشگاهی ما را لغو کرده و مانع اکران کار در مساجد شدند اما بعد از دیدن فیلم، کارگرها به قدری آرام شده بودند که انگار یک فیلمی برای اولین بار حرف دل آنها را زده است.
مستند «نان گزیده‌ها» به کارگردانی محمدرضا حاج محمدحسینی و تهیه‌کنندگی مهدی مطهر ازجمله آثاری است که با موضوع اعتراضات کارگری ساخته شده است. در این اثر داستان اعتراضات کارگران هپکو اراک روایت شده و در اتفاقی نادر بخشی از فیلم‌های شعارها و تجمعات کارگران نیز در آن به نمایش درآمده است.
در این مستند کارگران هپکو، برخی مسئولان این شرکت پیش از خصوصی‌سازی، کارشناسان اقتصادی، اجتماعی و همچنین نماینده مردم اراک در مجلس شورای اسلامی به بیان نظرات و دیدگاه‌های خود می‌پردازند. «نان گزیده‌ها» محصول سال ۹۸ سینمای مستند بوده و به تازگی در وی‌او‌دی‌ها نیز منتشر شده است. درباره چالش‌های ساخت مستند در حوزه اجتماعی ـ کارگری با محمدرضا حاج محمدحسینی که کارگردانی این اثر را برعهده داشته به گفتگو پرداختیم.
مستند «نان گزیده‌ها» به موضوع مطالبات کارگران هپکو اراک می‌پردازد که اتفاقا در زمان خود با حواشی بسیاری نیز همراه بوده است. اساسا روند ساخت اینگونه مستندها در کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا شرایط برای ساخت اینگونه آثار توسط افراد مختلف فراهم است؟
ما واقعا نیاز به یک انقلاب در تولید مستندهای مطالبه‌گر داریم چراکه هنوز قالب مشخصی برای ساخت این آثار پیدا نکردیم و متاسفانه همچنان در این عرصه گم هستیم و نیاز به تجربه داریم. خوشختانه در سال‌های اخیر این کسب تجربه به سرعت در حال انجام است.
فیلمسازی که به دنبال مطالبه‌گری در مستند خود است، باید به شدت دغدغه‌مند باشد، چراکه اگر دغدغه نداشته باشد، یا کار تولید نشده و یا اثر مطلوب را نمی‌گذارد. به هر حال آنقدر شرایط تولید مستندهای پرسشگر و مطالبه‌گر سخت بوده که احتمالا فیلمساز در میانه راه جا می‌زند. آنقدر بگیر و ببند زیاد است که اگر دغدغه نباشد، تولید امکان‌پذیر نخواهد بود.
مساله بعدی اینکه وقتی قرار است فیلمی مشکلات مردم را بیان کند و یک دغدغه عمومی را مورد سوال قرار دهد، باید چه فرقی با سبک فیلمسازی شبکه‌های معاند داشته باشد. در ورود به دهه پنجم انقلاب موضوع مستندهای مطالبه‌گر حرف نویی است که نیاز به حمایت دارد تا فیلمسازان هم بتوانند حرف‌های جدیدتری بزنند و نگاه نویی به مسایل داشته باشند.
با این توضیحی که از لزوم دغدغه‌مند بودن فیلمساز ارائه کردید، آیا حال که از تولید مستند «نان گزیده‌ها» مدت‌ها گذشته، هنوز پیگیر سرنوشت کارگران هپکو اراک هستید و وضعیت آنها را دنبال می‌کنید؟
بله تقریبا در تمام این مدت پیگیر وضعیت کارگران هپکو بودم و باید بگویم که «نان‌گزیده‌ها» باعث دیده شدن مشکلات کارگران هپکو اراک شد. هرچند به واسطه مشکلات متعددی که در ارتباط با وضعیت کارگران هپکو وجود دارد، عملا تا سه سال بعد از تولید «نان‌گزیده‌ها» هیچ اتفاقی نیفتاد اما اخیرا به واسطه ورود برخی از طلبه‌ها به این پرونده و شکل‌گیری یک جریان مردمی که به نوعی برای حل مشکل صنعت استان و مخصوصا کارخانه هپکو تلاش می‌کند، دائما این ارتباط با کارگران در تمام این سال‌‌ها وجود داشته و می‌توانم بگویم بزودی اخبار بسیار خوبی شنیده خواهد شد.
حال که ساخت این مستند و مشکلاتش را تجربه کردید، آیا بازهم به ساخت مستندهایی در این حوزه که به مشکلات کارگردان می‌پردازد، راغب هستید؟
به نظرم در آستانه دهه پنجم انقلاب مطالبه‌گری یکی از گفتمان‌هایی است که مردم تشنه آن هستند. با توجه به اینکه، مقام معظم رهبری هم می‌گویند «مردم باید مطالبه‌گر باشند»، این مطالبه‌گری باید در خیلی از موضوعات رخ بدهد. چراکه از یک جهت شاهد نفوذ و از سوی دیگر شاهد ناکارآمدی مسئولین هستیم و این موارد سبب می‌شود تا در رسیدن به قله‌ها یا سرعتمان پائین بیاید و یا روندمان معکوس شود. بنابراین در حال حاضر رسالت من به عنوان یک مستندساز این بوده که مطالبه‌گر باشم. بر همین اساس به دلیل دغدغه شخصی خودم و تشنگی که در مردم وجود دارد، از ساخت اینگونه مستندها دست برنمی‌دارم.
وقتی «نان گزیده‌ها» را ساختیم، خیلی از مسئولین امنیتی شهر نگران بودند که اکران و پخش این فیلم اوضاع را ملتهب کند. حتی خیلی از اکران‌های دانشگاهی ما را لغو کرده و مانع اکران کار در مساجد شدند اما واکنش‌ها در اولین اکران ما بسیار جالب بود. بعد از دیدن فیلم، آنقدر کارگرها آرام شده بودند که انگار به نوعی حس کرده بودند، یک فیلمی برای اولین بار حرف دل آنها را زده است. واکنش آنها باورنکردنی بود.
باید بدانیم که مردم تشنه عدالت‌طلبی هستند. به نوعی برخلاف نظر مسئولین امنیتی که معتقد بودند ما فضا را ملتهب خواهیم کرد، کارگران با دیدن «نان گزیده‌ها» بسیار آرام شدند. چون در این فیلم حرف دل خودشان را دیدند. بنابراین در ادامه بازهم مستند مطالبه‌گر خواهم ساخت.
آیا مستند «نان گزیده‌ها» توانست بر سرنوشت کارگران کارخانه هپکو تاثیر مستقیمی بگذارد؟
مستند «نان گزیده‌ها» خودش مدیون اعتراضات کارگرها است چراکه اگر کارگرها اعتراض نمی‌کردند، «نان گزیده‌ها» هم تولید نمی‌شد. از طرف دیگر این مستند کمک کرد تا اعتراضات کارگران هپکو به رسمیت شناخته شود. تا قبل از آن مدیران به راحتی از کنار این اعتراضات عبور می‌کردند اما وقتی این مستند ساخته شد به گونه‌ای اعتراضات کارگران هپکو دارای شناسنامه شد. ما در اراک بحث اعتراضات کارگران کارخانه آذر آب را هم داشتیم که بسیار خونین بود اما هیچوقت به اندازه هپکو بزرگ نشد. یکی از فواید این مستند این بود که دیگر مدیران به راحتی نتوانستند از کنار اعتراضات کارگران هپکو رد شوند.
باتوجه به تولید روزافزون مستندهایی در این فرم که به نوعی دغدغه قشری از مردم جامعه را دنبال می‌کند و اکنون در پلتفرم‌های اینترنتی در دسترس بیشتر مردم قرار گرفته است، این روند را در سال‌های آینده چطور ارزیابی می‌کنید؟
همانطور که گفتم مردم بسیار تشنه فیلم‌های مطالبه‌گر و عدالت‌خواهانه هستند. در نتیجه بسیار خوب است که این فضا برای آنها باز شود و آثاری با این مضمون در دسترس بیشتر مردم قرار گیرد تا فرهنگ مطالبه‌گری احیا شود.
قبل از انقلاب فرهنگ مطالبه‌گری از هیات‌ها و مساجد با ما بوده است اما متاسفانه بعد از انقلاب فکر کردیم چون جمهوری اسلامی تشکیل شده همه چیز سر جای خود می‌ماند و دیگر از مفهوم مطالبه‌گری غافل شدیم. درحالیکه عدالت‌طلبی و مطالبه‌گری یک نیاز همیشگی است. در نتیجه خوشحالم که شرایطی فراهم شده تا چندین مستند مطالبه‌گر ازجمله «نان گزیده‌ها» در دسترس عموم مردم برای تماشا قرار گیرند.
