مدیرعامل یکی از شرکت‌های وابسته به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از اجاره کاخ‌ها و بناهای تاریخی برای ساخت سریال‌ها و فیلم‌هایی چون «قهرمان»، «خاتون»، «جیران» و … خبر داد. درحالی‌که به گفته رییس ایکوم ایران این اقدام اکیدا ممنوع و غیرضروری است.
به گزارش ایسنا، بدعت اجاره بناهای تاریخی برای ساخت فیلم، برگزاری نمایشگاه و اجرای کنسرت از اواخر دهه ۸۰ گذاشته شد. این بهانه را خسارت عوامل گروه فیلم‌سازی «مدار صفردرجه» به دو نقش‌برجسته تخت جمشید دست سازمان میراث فرهنگی و گردشگری وقت داد. آن دوره مسؤولیت اجاره به کانون جهانگردی و اتومبیلرانی ـ یکی از شرکت‌های وابسته به همین سازمان ـ سپرده شد که البته همه امور از تعیین اجاره‌بها تا قراردادها و چگونگی پرداخت آن، زیر نظر و با هماهنگی کامل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری انجام می‌شد. هرچند ابهام‌هایی درباره محل پرداخت و هزینه‌کرد این اجاره‌ها مطرح بود.
با آن‌که یکی از دلایل اجاره دادن بناهای تاریخی به گروه‌های هنری و فیلم‌ساز، صرف نظر از انگیزه اقتصادی برای تامین منابع مالی مورد نیاز مرمت و نگهداری این بناها، جلوگیری از آسیب و تخریب‌های ناشی از استقرار این گروه‌ها مطرح شده بود، اما این جریان هم نتوانست مانع تخریب‌های متعدد گروه‌های موسیقی و فلیم‌سازی شود و رد پای خرابی بسیاری از آن‌ها همچنان در بناهای تاریخی دست‌نخوره به جا مانده که بارزترین آن عمارت «مستوفی‌الممالک» است که در زمان ساخت سریال «از یادها رفته» پشت درهای بسته، رنگ این بنای قاجاری کامل تغییر داده و حتی در معماری بخش‌هایی از بنا دست برده شد.
در سال ۱۳۹۲ نیز محمدعلی نجفی ـ رییس وقت سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ـ که در زمان ساخت فیلم «معمای شاه» مانع از اجاره مجموعه‌های تاریخی شد، از خسارت یک گروه فیلم‌برداری به کاخ نیاوران و شکسته شدن لوستر نفیس آن خبر داد. او گفته بود: باید مسؤولان تهیه سریال‌هایی که نیاز به حضور در کاخ دارند، لوکیشنی برای فیلم‌ها و سریال‌های خود بسازند و دکورسازی کنند تا احتیاجی به حضور در این بناها نباشد.
سال ۱۳۹۳، پس از خسارتی که سریال «معمای شاه» به کاخ گلستان وارد کرد، معاون وقت میراث فرهنگی هم ورود گروه‌های فیلم‌برداری به موزه‌ها و بناهای تاریخی کشور را تا اطلاع ثانوی ممنوع کرد. آن مجموعه تلویزیونی در دو کاخ سعدآباد و نیاوران هم فیلم‌برداری شده بود. محمدرضا کارگر ـ مدیر اداره کل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی ـ گفته بود: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مخالف ادامه کار این گروه بود، اما به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اعلام شد با توجه به هزینه شدن میلیاردها تومان اعتبار برای ساخت این سریال تا آن زمان، باید با این موضوع کنار بیاییم. بنابراین برای حفظ مصلحت‌ها اجازه دادیم این کار به پایان برسد.
سال ۱۳۹۶ سیدمهدی موسوی ـ رییس وقت اداره امور فرهنگی روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ـ در مصاحبه‌ای از دستورالعملی خبر داد که از همان سال ۱۳۹۳ به بعد، فیلم‌برداری به منظور تولید فیلم سینمایی و سریال را در اماکن تاریخی ممنوع کرده است. او تاکید کرده بود: متقاضیان در موارد استثنا اگر از هر مرجعی مجوز بگیرند، خلاف دستورالعمل ابلاغی عمل کرده‌اند.
مسؤول وقت اداره امور فرهنگی درباره موارد استثناء که مجوز فیلم‌برداری در این سال‌ها گرفته بودند، گفته بود: این موارد به دو صورت، قانون و دستورالعمل را دور زده‌اند یا بر اثر ناهماهنگی و موازی‌کاری، خارج از قاعده از بخش‌های دیگر سازمان مجوز گرفته‌اند، یا از طریق برخی نهادهای غیرمرتبطِ برون‌سازمانی اقدام کرده‌اند.
با این وجود، محتوای آن دستورالعمل در سال‌های واپسین از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در دوره علی‌اصغر مونسان تغییر کرده و مدتی است بناها و محوطه‌های تاریخی به گروه‌های فیلم‌ساز اجاره داده می‌شوند و این بیم می‌رود در دوره کنونی، حضور این گروه‌ها در بناهای تاریخی پررنگ‌تر شود.
خشایار نیکزادفر، مدیرعامل شرکت مادر تخصصی ایرانگردی و جهانگردی وابسته به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ـ که مسؤولیت اجاره دادن این بناها را به عهده دارد، به ایسنا می‌گوید: وزارتخانه دستورالعملی تهیه کرده است که بر اساس آن، اماکن تاریخی برای فیلم‌برداری اجاره داده می‌شوند. البته برای ساخت خیلی از فیلم‌ها تفاهم می‌شود که رایگان فیلم‌برداری کنند، مثلا فیلم‌برداری «قهرمان» رایگان انجام شد، یا پروژه ملی «سلمان فارسی». فقط برای پروژه «جیران» و «خاتون» که عمارت «مسعودیه» محل فیلم‌برداری است، اجاره گرفته می‌شود.
او که تاکید دارد در جریان فیلم‌برداری‌ها حفاظت و مراقبت از بنا الزام است و برای آن تعهد و ضمانت مالی گرفته می‌شود، می‌گوید: برای یک پروژه فیلم‌سازی درخواست شده بود کاخ گلستان کامل و رایگان در اختیار قرار داده شود، ما موافقت نکردیم، چون کارگردان این پروژه چند سال پیش در جریان ساخت سریالی به کاخ نیاوران آسیب وارد کرده بود. از خیلی جاها هم تماس گرفتند که این کار انجام شود. ضمانت‌نامه بانکی خواستم و نزدیک به ۴۰ تعهد تعیین کردیم.
نیکزاد با بیان این‌که مبلغ اجاره اماکن تاریخی را این شرکت و یا وزارتخانه تعیین نمی‌کنند، بلکه توسط کارشناس رسمی دادگستری قیمت‌گذاری می‌شود، فرایند را به این ترتیب توضیح می‌دهد: ابتدا درخواست ساخت سریال و یا فیلم در شورای فیلم وزارتخانه مطرح می‌شود که باید تایید بگیرد، بعضی از فیلم‌ها اصلا تاریخی نیستند و اجازه ساخت و حضور در اماکن تاریخی به آن‌ها داده نمی‌شود. مصوبه شورای فیلم به شرکت مادرتخصصی ایرانگردی و جهانگردی ابلاغ می‌شود و ما بر آن اساس، تفاهم‌نامه تنظیم می‌کنیم و تضمین و تعهد می‌گیریم. در جریان ساخت فیلم و سریال هم آن مکان تاریخی تحت نظارت رییس مجموعه است.
مدیرعامل شرکت مادرتخصصی ایرانگردی و جهانگردی می‌گوید: عین پولی را که از بابت اجاره دریافت می‌شود مستقیم به خزانه کشور واریز می‌کنیم، چون درآمد ملی محسوب می‌شود است و بعد، از همان منابع برای مرمت و نگهداری همین مکان‌های تاریخی استفاده خواهد شد.
او معتقد است سازندگان فیلم و سریال که از بناهای تاریخی استفاده می‌کنند، وقتی پول نمی‌دهند، تعهد و ضمانتی هم که نداده‌اند، بنابراین ممکن است آسیب وارد کنند، این اتفاق قبلا پیش آمده است.
با این وجود، سیداحمد محیط طباطبایی ـ رییس ایکوم ایران (کمیته ملی موزه‌ها) ـ ساخت فیلم‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی تاریخی را با توجه به پیشرفت تکنولوژی و همین‌طور آسیب‌های مستقیم و غیرمستقیم فیلم‌برداری در موزه‌ها و اماکن تاریخی، ممنوع و غیرضروری می‌داند.
او براساس استانداردهای جهانی می‌گوید: فیلم‌برداری و عکاسی در بناهای تاریخی و موزه‌ها به چند دسته تقسیم می‌شود که هریک شرایط خاص خود را دارد؛ چرا که به هرحال در بازدید از موزه اخلال ایجاد می‌کند و عکاسی و فیلم‌برداری باید به گونه‌ای باشد که مانع بازدید نشود.
او همچنین اظهار می‌کند که عکاسی و فیلم‌برداری به قصد تهیه خبر و گزارش، چون در راستای اطلاع‌رسانی به جامعه است و مدت زمان آن کوتاه است، مانعی ندارد. همین‌طور فیلم‌های معرفی و مستند هم شبیه تولیدات خبری است؛ چرا که هدف از ساخت آن‌ها نیز افزایش شناخت عمومی و برقراری ارتباط بین جامعه و سایت‌های تاریخی و موزه‌ها است با این شرط که اخلال در وضعیت بازدید به وجود نیاورند، مگر این‌که بازدید از آن مکان یا موزه نیز جزو سناریو و هویت و شخصیت برنامه آن‌ها باشد.
او درباره ساخت فیلم‌های تبلیغاتی در موزه‌ها و اماکن تاریخی نیز می‌گوید: ساخت فیلم‌های تبلیغاتی که هم‌شأن آثار تاریخی نباشند نیز ممنوع است، برای نمونه تبلیغ چیپس در فضای تخت جمشید یا تبلیغ سیگار در موزه ممنوع است و باید شأن و جایگاه میراث فرهنگی حفظ شود.
محیط طباطبایی در ادامه درباره ساخت فیلم‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی داستانی تصریح می‌کند: این‌گونه فیلم‌ها و سریال‌ها مطلقا نباید در موزه‌ها و اماکن تاریخی فیلم‌برداری شود؛ چرا که آسیب‌زا است و جریان بازدید را مختل و متوقف می‌کند. در واقع موزه و مکان تاریخی برای معرفی و بازدید عموم ساخته شده و نه برای فیلم‌برداری و این کار موزه و آن مجموعه تاریخی را از عملکرد اصلی خود دور می‌کند.
این پژوهشگر نیز تاکید می‌کند که سازندگان فیلم‌های تاریخی باید هزینه‌ای را برای ساخت دکور و یا استفاده از پرده کروماکی در نظر بگیرند، مانند همان کاری که زنده‌یاد علی حاتمی برای ساخت سریال هزاردستان انجام داد و شهرک سینمایی را ساخت یا در سال‌های قبل از انقلاب برای ساخت فیلمی، ارگی شبیه ارگ بم ساختند و از ارگ تاریخی بم برای فیلم‌برداری استفاده نکردند.
رئیس ایکوم ایران یادآور می‌شود: پیشرفت تکنولوژی این اجازه را به فیلم‌سازان می‌دهد که بتوانند هر فضایی را بازسازی کنند و این اتفاق برای جلوگیری از تخریب بناها و موزه‌های تاریخی اتفاق خوبی است.
محیط طباطبایی به روشن کردن آتش در شومینه خانه وثوق‌الدوله (ساختمان ایکوموس ایران) اشاره می‌کند که سال‌ها پیش توسط یک گروه فیلم‌برداری انجام شد و نزدیک بود این ساختمان قاجاری را از بین ببرد.
