انگار بی‌توجهی فقط برای آثاری که ثبت ملی شده‌اند، نیست. گاهی به آثاری که با زحمت به ثبت جهانی می‌رسند، هم رحم نمی‌شود. کاخ گلستان را با قول و قرار به ثبت جهانی رساندند، اما همان قول‌ها نقض شده و با گذشت هفت سال از آخرین وعده‌ها، جایگاه جهانی این کاخ در خطر است.
در سلسله گزارش‌های گذشته به اهمیت حفظ و صیانت از میراث فرهنگی و همچنین آثار و بنا‌های تاریخی که مورد بی‌مهری متولیان قرار گرفته‌اند، تا جایی‌که برخی از آن‌ها به ورطه نابودی کشیده شدند، اشاره کردیم. همانطور که گفته شد ایران با پیشینه تاریخی و فرهنگی غنی از موارث فرهنگی غنی نیز بهره‌مند است و یکی از دغدغه‌های امروز نگهداری درست از این آثار است که مانند شناسنامه یک ملت و بیانگر فرهنگ و خاطرات گذشته ایران هستند.
در گزارش قبلی به مبحث حکم خروج از آثار ملی که از سوی دیوان عدالت اداری صادر می‌شود، اشاره کردیم و سرنوشت برخی از بنا‌هایی که این حکم خروج را گرفته بودند، بررسی کردیم. «سرای دلگشا» یکی از آثار تاریخی بود که با این حکم به آغوش مرگ کشیده شد وجایگاه کاخ گلستان را به خطر انداخت.
این سرای تاریخی که تهرانی‌های قدیمی، آن را با نام «سرای وزیر نظام» می‌شناختند، دست کم ۱۳۰ سال پیش در ضلع جنوبی خیابان ۱۵ خرداد روبه‌روی میدان ارک ساخته شد و با توجه به قدمتش، سال ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.اما از سال ۱۳۸۷ مالک بنا با هدف ساخت‌وساز درخواست تخریب سرای دلگشا را مطرح کرد که پس از مخالفت سازمان میراث فرهنگی و شهرداری منطقه ۱۲ تهران، مالک به دیوان عدالت اداری شکایت کرد و این دیوان نیز به خروج اثر از فهرست آثار ملی رأی داد. به‌دنبال آن، از حدود مهرماه ۸۹، تخریب تدریجی این سرا توسط مالک آغاز شد تا سرانجام دوم آذرماه سال ۸۹، مالک این سرای قاجاری پس از گرفتن حکم خروج آن از فهرست آثار ملی، کار تخریب و گودبرداری این سرای قاجاری را آغاز کرد
مجوز «تخریب و نوسازی» برای «سرای دلگشا» در تاریخ ۸ / ۳ / ۸۹ توسط معاون وقت میراث فرهنگی استان تهران – قدیر افروند – صادر و در تاریخ ۲۲ / ۳ / ۸۹ توسط همان فرد تأیید نهایی شد. در زمان صدور این مجوز، «حمید بقایی» رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بود.
تا وقتی که حکم جلوگیری از تخریب به مالک برسد، همه‌چیز به‌جز ساختمان و سردر ورودی این سرا از بین رفته بود. با اینکه میراث فرهنگی به لزوم حفظ باقی‌مانده سرای دلگشا تاکید کرد، اما اوایل اردیبهشت‌ماه ۹۰، ورودی سرای دلگشا نیز با بتون پوشانده شد و چند ماه بعد، حصاری آبی‌رنگ و چند کانکس مقابل طبقه دوم سرا که تنها بخش تاریخی این بنا بود، گذاشته شد تا بخش‌های باقی‌مانده‌ی «سرای دلگشا» از دید پنهان شوند و بعد از آن شیروانی این بنای قاجاری با کلنگ کارگران فرو ریخت و این بنا در نهم مهر ماه سال ۹۰ به‌طور کامل تخریب شد.
تخریب این بنای قاجاری تنها یکی از بعد‌های دردناک این ماجرا بود و بعد منفی دیگر آن تعرضی بود که در پی تخریب دلگشا به حریم و بافت تاریخی بازار تهران و کاخ گلستان وارد می‌شد. بعد از تخریب دلگشا قرار براین شد که مجتمعی تجاری به‌جای بیش از ۱۰۰ سال هویت و تاریخ این بخش از تهران ساخته شود.
در همان سال‌ها بود که ابراز نگرانی‌ها برای بازار تهران جدی شده بود و متولیان میراث فرهنگی و میراث دوستان هشدار‌هایی درباره توجه بیشتر به بافت تهران را داده بودند تا سرانجام آبان ۸۹ بازار تهران در فهرست میراث پرخطر قرار گرفت.
حالا تخریب سرای دلگشا و عاقبت مبهم ساختمان تجاری جایگزین آن نگرانی‌ها را درباره بازار تهران و حریم کاخ گلستان بیشتر کرد. انگار دوباره قرار بود سرنوشت مدرسه تاریخی جعفری رقم بخورد، همان مدرسه تاریخی که با اندیشه سرمایه‌اندوزی، جانش را به پاساژ رضا بخشیدند.
اظهار نگرانی‌ها برای به خطر افتادن حریم بازار تهران و کاخ گلستان
محمدابراهیم لاریجانی در آذر ۸۹ با اشاره به تخریب سرای قاجاری دلگشا می‌گوید: این تخریب مصداق خوبی برای برخی از نهاد‌های فرهنگی بود که اعتقاد داشتند بازار تهران در خطر نیست تا به این بافت تاریخی توجه بیش‌تری شود.
مدیر کل اداره میراث فرهنگی و گردشگری وقت استان تهران با اشاره به اینکه بازار تاریخی تهران در فهرست میراث در خطر قرار گرفته است، بیان می‌کند: سرای دلگشا یکی از آثار ثبتی متصل به حریم بازار تاریخی تهران است. اینکه بیان می‌شود بازار تهران در معرض خطر است و باید روی آن مدیریت بحران انجام شود، به دلیل وجود همین تخریب‌هاست؛ چون بازار محدوده‌ای برای یک مکان نیست؛ بلکه مساجد، سراها، تیمچه‌ها و طاق‌های تاریخی را تشکیل می‌دهد و تک تک این بنا‌ها در معرض خطر قرار می‌گیرند. این تخریب برای برخی از مسؤولین که نسبت به قرار دادن بازار تهران در فهرست میراث در خطر واکنش نشان داده و گفتند این‌ها منفی‌بافی است، بسیار خوب بود.
مسعود علویان‌صدر-معاون وقت حفظ، احیا و ثبت آثار تاریخی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز در این باره می‌گوید: بحث تخریب سرای دلگشا از دو زاویه‌ی ثبت آن در فهرست آثار ملی و قرار گرفتن سرا در محدوده‌ی بافت تاریخی تهران قابل بررسی است. رویکردی که در بازار تهران اتفاق افتاد، متاسفانه ممکن است خطرات بسیار جبران‌ناپذیری را در بازار به دنبال داشته باشد. شورای فنی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری این موضوع را کاملا جدی گرفته و اعلام کرده که این قضیه تنها به میراث فرهنگی مربوط نمی‌شود و باید یک تدبیر ملی از سیستم‌های قضایی، شهری و مدیریت شهری در این‌گونه موارد لحاظ شود.
