اواخر اسفندماه سالی که گذشت، کمیسیون تنظیم مقررات “صوت و تصویر فراگیر” به ریاست محمد سرفراز، رئیس سازمان صدا و سیما تشکیل جلسه داد تا بر ممنوعیت فعالیت تلویزیون‌های خصوصی و اینترنتی در کشور تاکید کند.
استدلال این سازمان برای حفظ انحصار خود و بستن راه بخش خصوصی برای ورود به حوزه رادیو و تلویزیون، تفسیری است که شورای نگهبان در سال ۱۳۷۹ از قانون ارائه کرده است: “مطابق نصّ صریح اصل چهل و چهارم قانون اساسی در نظام جمهوری اسلامی ایران رادیو و تلویزیون دولتی است و تأسیس و راه اندازی شبکه‌های خصوصی رادیوئی و تلویزیونی به هر نحو، مغایر این اصل می‌باشد”.
گرچه طی سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای به راه انداختن شبکه تلویزیونی خصوصی در ایران صورت گرفته، هیچ یک از آنها به سرانجام نرسیده‌اند. از جمله در سال ۸۴، مهدی کروبی بعد از شکست در انتخابات ریاست‌جمهوری تصیم گرفت “تلویزیون صبا” را تاسیس کند. به دلیل قانون یاد شده، این تلویزیون به ناچار خارج از خاک ایران و در دوبی مستقر شد. کار تا آنجا پیش رفت که حتی فرکانس‌های ماهواره‌ای تلویزیون صبا نیز اعلام شد، ولی در نهایت فشارها این شبکه را پیش از افتتاح به تعطیلی کشاندند.
در سال‌های اخیر افزایش دسترسی مردم به اینترنت و رواج استفاده از شبکه‌های اجتماعی، نحوه مصرف محصولات رسانه‌ای را به طرز قابل توجهی تغییر داده در نتیجه انتظار می‌رود بهبود تدریجی کیفیت خدمات اینترنت، حفظ این انحصار را برای رادیو تلویزیون سنتی هرچه دشوارتر کند.
‘تلویزیون پروتکل اینترنت’ و دعوای دیرینه
سازمان صدا وسیما از ابتدای ورود اینترنت به کشور -به دلیل محتوای گسترده صوتی و تصویری که از طریق این تکنولوژی منتقل می‌شود- خود را بهترین متولی برای آن به حساب می‌آورد؛ اما در نهایت کنترل اینترنت کشور به سازمان مخابرات و فناوری اطلاعات سپرده شد. از بیش از ده سال پیش، یعنی هنگامی که زمزمه‌های تاسیس “تلویزیون تحت پروتکل اینترنت” در ایران به راه افتاد، کنترل این تکنولوژی موضوع درگیری سازمان صدا وسیما، وزارت ارشاد و سازمان مخابرات بوده است.
IPTV یا تلویزیون پروتکل اینترنت، سرویسی است که مخاطبان را قادر می‌کند با خریداری و اتصال یک “ست‌آپ باکس” به دستگاه تلویزیون خود و پرداخت حق اشتراک ماهانه، از خدماتی مانند دسترسی به آرشیو فیلم‌ها و سریال‌ها، موسیقی، پخش زنده، خرید اینترنتی، بازی آنلاین، بانک آنلاین و غیره بهره‌مند شوند. تخمینی سرانگشتی از درآمدهای حاصل از این خدمات متنوع، می‌تواند انگیزه این سه نهاد رسمی از رقابت بر سر IPTV را تا حدود زیادی روشن کند.
از آنجا که این خدمات تنها بر بستر اینترنت قابل ارائه است، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به عنوان مسئول زیرساخت‌های مخابراتی و ارتباطی کشور تلویزیون اینترنتی را زیر مجموعه خود تعریف می‌کند.
رقیب سوم – وزارت فرهنگ و ارشاد- هم از آنجا که نظارت بر محتوای تولیدات رسانه‌ای را برعهده دارد، خود را مرجع نظارت بر تولیدات تلویزیون‌های خصوصی و اینترنتی می‌داند و دلیلی نمی‌بیند کنترل محصولات رسانه‌ای تولید شده در این بستر را به دیگری واگذار کند.
آبان‌ماه سال گذشته سازمان صدا و سیما رقبایش را در کار انجام شده قرار داد و اعلام کرد به پنج شرکت برای راه اندازی تلویزیون تحت پروتکل اینترنت مجوز داده است. چندی پیش یکی از این شرکت‌ها -کنسرسیوم آسمان- نخستین IPTV کشور با نام “تلویزیون تعاملی آیو” را افتتاح کرد.
به گفته دست‌اندرکاران این شرکت، مشتریان آیو بناست “به کلیه محتواهای پخش شده صدا و سیما تا ۷۲ ساعت پیش به‌طور رایگان دسترسی یابند” و بعلاوه بتوانند برنامه‌های مورد علاقه خود را در فضایی ۵ گیگابایتی روی “اَبر آیو” ذخیره و در زمان دلخواه تماشا کنند.
گرچه اجرای بخشی از این طرح برعهده بخش خصوصی است اما به گفته عباس عسگری ساری، رئیس مرکز رسانه‌های نوین سازمان صدا و سیما در واقع “این تلویزیون خصوصی نیست بلکه کار عرضه و ارسال آن توسط شرکت‌های خصوصی انجام می‌شود و صدا و سیما بر محتوای آن نظارت کامل دارد”.
با توجه کاهش رغبت مردم نسبت به برنامه‌های صدا و سیما طی سال‌های اخیر، روشن نیست که بکارگیری یک تکنولوژی متفاوت برای بازپخش همان برنامه‌ها چقدر با استقبال عمومی مواجه خواهد شد.
رقیبان تازه‌نفس اینترنتی
گذشته از IPTV که تلویزیون نخستین قدم‌ها را برای انحصار آن برداشته، تلویزیون اینترنتی یکی از مدعیان تازه‌ای است که طی سال‌های اخیر به میدان آمده است. تفاوت “تلویزیون اینترنتی” با IPTV در این است که اولی نیاز به هیچ نوع دستگاه و افزونه‌ای ندارد و هرکسی می‌تواند در کامپیوتر، تبلت و یا موبایل هوشمند خود به برنامه‌های آن دسترسی پیدا کند.
کانال‌های اشتراک ویدئوی موجود در کشور، اگرچه از امکان پخش زنده و پیوستگی در برنامه‌ها بی‌بهره‌اند و در نتیجه به سختی می‌توان آنها را “تلویزیون” نامید- اما طی سال‌های اخیر و با گسترده‌تر شدن دسترسی به اینترنت، قدم به عرصه تولید و انتشار ویدئو گذاشته‌اند و مشتریان خود را نیز یافته‌اند.
به عنوان نمونه وب‌سایت آپارات، کارکردی مشابه وب‌سایت فیلترشده یوتیوب دارد و هدف خود را برطرف کردن نیاز کاربران ایرانی برای “به اشتراک گذاری ویدئو در محیطی سالم” معرفی می‌کند. در این وب‌سایت گذشته از ویدئوهای پراکنده کاربران و فیلم‌ها و سریال‌ها و کلیپ‌های ویدئویی مختلف، می‌توان برنامه‌هایی مانند “دید در شب”، تاک‌شوی پرسر و صدای رضا رشیدپور را نیز به صورت هفتگی دنبال کرد.
آقای رشیدپور تا چندی پیش جزو مجریان مطرح صدا و سیما بود و اجرای برنامه‌هایی کم و بیش مشابه را در تلویزیون برعهده داشت اما ناگهان از آنتن حذف شد.
در دید در شب، او با دعوت از مهمانانی جذاب و جنجالی -از محمد جواد ظریف و علی مطهری گرفته تا “تتلو” و شهرام جزایری- و همینطور کمی بازی با خطوط قرمز در طراحی سوالات، تا کنون توانسته بسیاری از تماشاچیان بالقوه تلویزیون را پای برنامه خود بنشاند.
نمونه دیگر مجله ویدئویی تی‌وی‌پلاس است که محمدرضا حسینیان، یکی از مجریان شناخته شده صدا وسیما مدیر مسئولی آن را برعهده دارد. بخش قابل توجهی از محتوای این سایت را مصاحبه با ستاره‌های سینما و موسیقی تشکیل می‌دهد و برای جذاب‌تر شدن نتیجه، اندکی از استانداردهای سفت و سخت صدا و سیما در زمینه‌هایی مانند پوشش فاصله گرفته شده است.
آقای حسینیان که مدیریت چندین مجله درحوزه سرگرمی – از جمله تپش، سیب سبز، زندگی ایده‌آل، سیب سبز – را در کارنامه دارد در بدو فعالیت تی‌وی‌پلاس به خبرگزاری ایسنا گفته بود: “اگر نیت شکستن خط قرمز نباشد، نظام سعه صدر دارد که تجربه‌های جدید را تحمل کند. دستگاه‌های فرهنگی و نظارتی ما همواره سعه‌ی صدر دارند و چنین فرصتی را به ما می‌دهند. قصد ما شکستن خط قرمزها نیست”.
تی‌وی‌پلاس محصولی است از شرکت “ریتم زندگی” که مجوز فعالیت خود را از وزارت ارشاد دریافت کرده است؛ با این حال آقای حسینیان در مهرماه ۹۳، ضمن حضور در برنامه مناظره -که در وب‌سایت رسمی صدا و سیما منتشر می‌شود- اعلام کرد از هر پیشنهادی مبنی بر ادامه فعالیت این وب‌سایت زیر چتر صدا و سیما استقبال خواهد کرد و تقاضا کرد مجوز فعالیت به عنوان تلویزیون و پخش زنده به این مجموعه داده شود.
به نظر می‌رسد این پیشنهاد به مذاق مدیران تلویزیون خوش نیامده و خودی ها نیز در جنگ صدا و سیما با رقبای اینترنتی در امان نیستند؛ زیرا در شبکه‌های اجتماعی اخباری مبنی بر ممنو‌ع‌التصویر شدن مدیر مسئول تی‌وی‌پلاس به گوش می‌رسد.
غیبت اخیر او از دو برنامه “سفر به خیر” و “سه ستاره” دلیل اصلی این گمانه‌زنی‌هاست؛ گفته می‌شود حذف ناگهانی این مجری معروف بی ارتباط با نقش او به عنوان مدیر مسئول تی‌وی‌پلاس و تحرکات اخیر صدا و سیما برای حفظ انحصار صدا و تصویر در کشور نیست.
اگرچه محدودیت‌های قانونی و فراقانونی ازین دست می‌تواند فعالیت سایت‌های داخلی را دشوار و پرهزینه کند اما بعید است در نهایت به رونق بازار سازمان صدا و سیما بیافزاید. گذشته از شبکه‌های ماهواره‌ای، تعداد و تنوع محصولات رسانه‌ای -داخلی و خارجی- در بازار اینترنت آنقدر فراوان است که مخاطبان ناچار به انتخاب از میان برنامه‌های صدا و سیما نشوند.
