1402.09.09 ایسنا
علاوه بر تاثیر تخریب‌های انسانی بر آثار تاریخی، آسیب‌رسانی ریز گردها نیز به آن اضافه شده و آن طور که فعالین حوزه میراث فرهنگی معتقدند، فرسایش و تخریب آثار تاریخی سرخس این بار با هجوم ریز گردها صورت گرفته است و باید مسئولان مربوطه اقدامی جدی و سریع نسبت به این موضوع داشته باشند.
مدیر میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان سرخس در همین خصوص به ایسنا گفت: چالش و دغدغه اصلی فعلی در مسیر حفظ آثار تاریخی و فرهنگی که نشان دهنده هویت و تمدن این منطقه است توفان و ریزگردها است که به طور جدی آثار تاریخی سرخس را در معرض تهدید جدی قرار داده‌اند.
سید مجید حسینی با اشاره به اینکه این منطقه سابقه تاریخی و تمدنی بسیار درخشانی دارد، گفت: حفاظت از میراث فرهنگی به تدریج در حال تبدیل شدن به یک مطالبه اجتماعی است.
وی با بیان اینکه امروزه یکی از مهمترین دغدغه‌های ما مرمت و حفاظت و تثبیت وضع موجود آثار تاریخی است، از آنچه امروز ریزگردها بر سر آثار تاریخی به خصوص پایگاه میراث جهانی رباط شرف می‌آورند اظهار نگرانی کرد و افزود: در توفان‌های اخیر در پایگاه رباط شرف علاوه بر تلنبار شدن حجم زیاد شن و ماسه و مدفون شدن برخی بقایای معماری به خصوص در قسمت چاپارخانه، ریزش اندود بدنه و اندود برخی طاق و تویزه‌ها نیز مشاهده شده و به تأسیسات برق پایگاه نیز آسیب وارد شده است.
اثرات بسیار مخرب ریزگردها بر روی تزئینات معماری نفیس و بی‌نظیر رباط شرف
مدیر میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان سرخس عنوان کرد: از ابتدای سال حداقل ۲۰ طوفان در منطقه رخ داده و در یک هفته گذشته نیز توفان و ریزگردها تقریباً به طور متوالی ادامه داشته و عملاً فرصتی برای پاک‌سازی رباط شرف و جبران خسارت‌های توفان قبلی فراهم و میسر نشده است.
وی افزود: توفان‌ها به دلیل شدت و سرعت‌بالای باد و همراه داشتن ذرات بسیار ریز و میکرونی ماسه و از سویی قرار گرفتن رباط شرف در دشت وسیع، اثرات بسیار مخرب و فرساینده شدید بر روی تزئینات معماری نفیس و بی‌نظیر این اثر تاریخی باقی گذاشته‌اند.
حسینی اظهار کرد: باید توجه کرد که تزئینات رباط شرف صرفاً محدود به گچ‌بری‌ها و کتیبه‌های آن نبوده و تقریباً تمامی جرزها و دیوارهای آنکه با شیوه‌های مختلف آجرکاری ساخته شده خود به عنوان قسمت مهمی از تزئینات رباط محسوب و در معرض خطر و آسیب‌های جدی ناشی از توفان‌ها قرار دارد.
وی با تأکید بر اینکه در صورت عدم اتخاذ راهکار و تدابیر حفاظتی در سال‌های آینده امکان تخریب کامل آن‌ها وجود دارد، خاطرنشان کرد: این ریزگردها برای تزئینات پایگاه رباط شرف همانند یک سنباده زبر عمل می‌کند که مدام سطح تزیینات را می‌ساید و به مرور آن‌ها را نابود می‌کند.
فقط دو اثر تاریخی دارای ردیف اعتباری مستمر هستند
حسینی در خصوص اهمیت تخصیص اعتبار برای مرمت آثار تاریخی تصریح کرد: از ۴۴ اثر ثبتی شهرستان فقط دو اثر بابا لقمان و رباط شرف دارای ردیف اعتباری مستمر هستند اما به جز این دو اثر، رسیدگی به سایر آثار تاریخی از ردیف اعتبارات اضطراری انجام می‌شود که رقم این اعتبار در مقایسه با تعداد آثار و همچنین وضعیت آن‌ها بسیار ناچیز است.
وی عنوان کرد: هرچند اداره کل و فرمانداری شهرستان برای حفظ آثار تاریخی شهرستان همواره اهمیت فراوان قائل شده و تلاش شده اعتبار مناسب اختصاص یابد اما ردیف اعتبارات اضطراری برای حفاظت و مرمت ۴۲ اثر شهرستان اصلاً کافی نیست و برای اینکه آثار تاریخی شهرستان را در وضع فعلی نگهداری کنیم باید اعتبارات اضطراری افزایش چند برابری داشته باشد.
حسینی در همین خصوص تأکید کرد: برخی از بناهای تاریخی نظیر انبار غله قوش خزایی، سیلو سرخس، حمام تاریخی کندکلی علیرغم اهمیت‌شان وضعیت اصلاً مناسبی ندارند و از طرف دیگر حفاظت و مرمت و احیای آن‌ها نیازمند اعتبارات میلیاردی است.
وی به این نکته هم اشاره کرد که با توجه به چالش‌های متعدد رباط شرف به خصوص اهمیت موضوع پاک‌سازی فوری رباط از اثرات توفان‌های شن، نگهداری سالانه آن، تأمین آب و … برای نگهداری رباط و حفظ وضع موجود آن نیز اعتبار فعلی رباط شرف کافی نبوده و باید افزایش قابل توجه یابد.
اکثریت بناهای تاریخی سرخس مالک غیر دولتی دارند
مدیر میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان سرخس در خصوص تأثیر واگذاری آثار تاریخی به بخش خصوصی در حفظ و نگهداری آن‌ها گفت: اماکنی قابل واگذاری هستند که مالکیتشان با دولت باشد یا توسط مالک اصلی اجازه واگذاری بلند مدت به سرمایه‌گذار فراهم شده باشد.
وی افزود: اکثریت بناهای تاریخی سرخس مالک غیر دولتی دارند و طبعاً برای واگذاری آن‌ها به سرمایه‌گذار برای مرمت یا ایجاد کاربری نظیر سفره‌خانه سنتی یا اقامتگاه نیازمند موافقت مالک برای واگذاری بلند مدت به سرمایه‌گذار هستیم.
حسینی توضیح داد: البته اداره کل متبوع همواره پیگیر توافق با مالکین محترم بوده و امیدوارم این چالش به‌زودی مرتفع شود، در این صورت سرمایه‌گذارانی برای مرمت و احیا و ایجاد کاربری‌هایی نظیر سفره‌خانه سنتی، بازارچه صنایع‌دستی و اقامتگاه بوم‌گردی در سیلو سرخس، انبار غله قوش خزایی و حمام کندکلی اعلام آمادگی کرده و مشتاق اقدام و انجام عملیات اجرایی هستند.
وی البته این سرمایه‌گذاری را منوط به موافقت مالک با واگذاری بلند مدت دانست و گفت: امیدوارم این امر محقق شده و به‌زودی این بناهای تاریخی ارزشمند سرخس در قامت کاربری‌های جدید برای عموم مردم شریف و فرهنگ دوست سرخس قابل استفاده شود.
حسینی از حمام تاریخی روستای کندکلی، سیلوی سرخس و انبار غله قوش خزایی به عنوان دیگر آثار تاریخی که امکان واگذاری به بخش خصوصی را دارند نام برد و افزود: سیلوی سرخس مربوط به اواخر دوره قاجار در شهر سرخس است. این مکان در تاریخ ۸ اردیبهشت ۱۳۸۸ با شماره ثبت ۲۶۵۷۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مهمترین چالش‌های پیش روی آثار تاریخی
وی با بیان اینکه بسیاری از بناهای تاریخی شهرستان قابلیت واگذاری به بخش خصوصی و سرمایه‌گذار را دارند، به مهمترین چالش‌های پیش روی آثار تاریخی شهرستان اشاره و گفت: هرچند تعداد حفاری‌های غیرمجاز در سرخس زیاد نیست اما به هر حال این حفاری‌ها تهدیدی محسوب می‌شود که مختص این شهرستان هم نیست.
مدیر میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری سرخس بیان کرد: طی سال‌های اخیر با همکاری‌های بسیار خوب نیروهای انتظامی و نظامی و رسیدگی قاطعانه مراجع قضایی آمار حفاری‌ها کاهش یافته اما علاوه بر برخوردهای قضایی و قهری که صورت می‌گیرد همزمان باید کار فرهنگی انجام و توجه مردم به اهمیت حفاظت از آثار تاریخی جلب شود.
حسینی با تأکید بر اینکه آثار تاریخی، میراثی از گذشتگان برای نسل‌های آینده هست که باید در حفاظت و نگهداری از آن‌ها همه ما تلاش کنیم، یکی از مسائلی که به تهدید و چالشی جدی برای آثار تاریخی تبدیل شده را توسعه اراضی کشاورزی دانست و افزود: اکثر اراضی اطراف رباط شرف کشاورزی شده‌اند و این توسعه کشاورزی باعث شده همان مقدار محدود پوشش گیاهی اطراف این پایگاه از بین بروند.
مدیر میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری سرخس خاطرنشان کرد: به دلیل از بین رفتن پوشش‌های گیاهی اثرات ریزگردها و توفان‌های شن و ماسه بر روی رباط شرف تشدید شده و اثرات و خسارات بیشتری مشاهده می‌شود.
وی همچنین عدم تعیین تکلیف آثار تاریخی از جهت مالکیت را یکی دیگر از مشکلات دانست و افزود: باید پیگیری‌های خاصی در این خصوص برای توافق با مالکان غیردولتی در راستای واگذاری آثار به بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران برای حفاظت بهتر از آن‌ها صورت گیرد.
حسینی همچنین اذعان کرد: باید تعیین حریم‌ها در شهرستان تسریع شود، تعداد قابل توجه از آثار تاریخی شهرستان باید تعیین حریم یا حرائم آن‌ها تدقیق و بازنگری شود.
شناسایی ۱۳۰ اثر تاریخی
مدیر میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان سرخس در ادامه خاطرنشان کرد: تا ابتدای امسال در شهرستان ۱۳۰ اثر تاریخی شناسایی شده که از این تعداد ۴۴ اثر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
وی افزود: مهمترین اثر تاریخی رباط شرف است که اخیراً در پرونده زنجیره‌ای کاروانسراهای ایران و از مجموعه ۷ کاروانسرای خراسان رضوی در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده و یونسکو نیز آن را به ثبت رسانده است. کاروانسرای رباط شرف به لحاظ معماری و تزئینات آن فوق‌العاده حائز اهمیت است.
جاده مشهد به سرخس زیرساخت اصلی در توسعه گردشگری شهرستان
حسینی همچنین به مهمترین چالش‌هایی که در حفاظت اثر و مرمت و تأثیرات آلاینده و ریزگردها برای این اثر تاریخی گفت: از ابتدای سال جاری تاکنون حداقل ۲۰ طوفان شدید در منطقه رباط شرف رخ داده است. این طوفان‌ها معمولاً به دلیل سرعت زیاد و همراه داشتن ذرات ماسه و ریزگردها در سایز میکرونی موجب متخلخل شدن تزئینات و کتیبه‌ها شده و عملاً باعث ساب و فرسایش شدید آن‌ها می‌شود.
وی در ادامه با بیان اینکه بیش از اکثریت روستاهای بخش مزداوند و همچنین تعدادی از روستاهای بخش مرکزی سرخس قابلیت گردشگری دارند، در خصوص وضعیت گردشگری شهرستان گفت: در صورتی که جاده مشهد به سرخس بهبود یابد قطعاً به‌عنوان زیرساخت اصلی، تأثیر قابل توجه در توسعه گردشگری شهرستان خواهد داشت ضمن آنکه با وجود ظرفیت‌های گردشگری موجود، شهرستان می‌تواند به قطب گردشگری شمال شرق تبدیل شود.
حسینی افزود: به رغم برخی مشکلات اما طی سال‌های اخیر گردشگران از آثار تاریخی شهرستان استقبال خوبی داشته‌اند و بهبود کیفیت جاده مشهد به سرخس در افزایش این آمار قطعاً مؤثر خواهد بود.
سرخس شهرستانی در شمال شرق استان خراسان رضوی است، فردوسی از سرخس در کنار آوردگاه کاووس و شاه هاماوران یاد کرده و پیشینه این شهر را به گذشته‌های دور برده است، برخی پژوهشگران نیز بنیانگذار سرخس را کیکاووس یا افراسیاب یا ذوالقرنین می‌دانند، بنا بر ادبیات شاهنامه سرخس در زمان افراسیاب وجود داشته است.
