از رنجی که می‌بریم؛ درباره اطلاعیه جدید اتحادیه ناشران

اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در اطلاعیه‌ای اعلام کرده است که ارائه تخفیف کتاب بدون مجوز کتبی از این اتحادیه تذکر به اعضا را در پی دارد.

در این اطلاعیه آمده است: «با عنایت به نابسامانی‌های فروش کتاب و تخفیف‌های لجام‌گسیخته و خارج از عرف در فضای مجازی و فضاهای عمومی شهر که به طور جدی منافع صنفی درازمدت و کوتاه‌مدت کتابفروشان، پخش‌‌گران، ناشران، اهالی قلم، محققان و دست‌اندرکاران فرهنگی را به خطر انداخته و موجب جو بی‌اعتمادی بین مخاطبین شده است، توصیه می شود از ارائه تخفیف بدون مجوز کتبی از  اتحادیه ناشران و کتابفروشان و خارج از قانون نظام صنفی به شدت پرهیز کنید.

اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران با هدف صیانت از حقوق اهالی فرهنگ بر خود لازم می‌داند که به عنوان نهاد صنفی برای جلوگیری از تخفیف های نامتعارف نکاتی را جهت تاکید اعضای صنف یادآور شود:

حراج و تخفیف  کتاب نیاز به مجوز  اتحادیه دارد.هرگونه تخفیف بر اساس قانون نظام صنفی باید منوط به اجازه از اتحادیه مربوطه باید باشد،‌ هم‌چنین در سال حداکثر 4 بار (در هر فصل یکبار) در مدت زمان معین و با هماهنگی اتحادیه مربوطه صورت پذیرد و سوم  میزان تخفیف با تایید اتحادیه معین می‌شود.

همسو با اجرای قانون نظام صنفی و برخورد با حراج و تخفیف بدون مجوز و نامتعارف فروش کتاب، به واحد صنفی متخلف از سمت اتحادیه اخطار داده خواهد شد.»

هر چند قانون نظام صنفی تخفیف‌های نامتعارف را «حراج» محسوب کرده و انجام آنها را بصورت موقت و با رعایت شرایطی و  منوط به اخذ مجوز از اتحادیه‌های صنفی دانسته است. اما به نظر می‌رسد که این اطلاعیه اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران ضمانت اجرایی لازم را ندارد‌.

از سوی دیگر باید گفت که عرضه با تخفیف کتاب که امروز در وخیم‌ترین شرایط خود در پیاده‌روهای خیابان انقلاب توسط دستفروشان و عمدتاً‌ با عرضه آثار پرفروش بازار انجام می‌شود،‌ موضوعی است که تنها با اطلاعیه اتحادیه قابل پیگیری نیست‌، چرا که اساساً‌ این کتاب‌‌ها از سوی بخشی از ناشران که تحت عنوان کتاب‌ساز از آن‌ها یاد می‌شود،‌ عرضه می‌شوند که خب طبیعتاً عضو اتحادیه نیز نیستند‌، بنابراین اطلاعیه اتحاده منجر به کوچکترین تغییری بر حراج کتاب کف پیاده‌روها ندارد.

اما اطلاعیه اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران چه زمانی اهمیت دارد؟ زمانی که این اطلاعیه از سوی ناشران جدی گرفته شود،‌ ناشرانی که اتفاقا از باسابقه‌ترین و مطرح‌ترین ناشران کشور به شمار می‌روند‌، در دیدارهای اتحادیه با مقامات دولتی حضور پیدا می‌کنند و بازوهای اجرایی اتحادیه نیز به شمار می‌روند‌، اما در سایت‌های خود به عرضه تازه‌ترین و داغ‌ترین کتاب‌هایشان آن هم با تخفیف‌هایی پرداخته‌اند که نامتعارف است،‌ چرا نامتعارف است؟

چون وقتی ناشر برای کتابفروش تخفیف 20 درصد نهایت 25 درصد پشت جلد را عرضه می‌کند، در سایت خود به عرضه کتاب با تخفیف 30 درصد می پردازد. این موضوع بارها از سوی کتابفروشان به صورت مصداقی مطرح شده ولی انتقادها راه به جایی نبرده است.برخی که پارا نیز فراتر گذاشته و به جای توزیع اثر از مسیرهای اصلی توزیع،‌ تنها از شبکه  خود را که همان کتابفروشی یا سایت ناشر است برگزیده و ارسال رایگان را نیز برای خریداران در نظر گرفته‌اند، این اتفاق تیر خلاص به کتابفروشان خرد،‌ محلی و شهرستانی است که باید با فروش کتاب در دیجی کالا،‌ بازار کتاب وزارت ارشاد،‌ نمایشگاه مجازی و … نیز رقابت کنند.

این موضوع در سال‌های گذشته کتابفروشی‌های محلی به ویژه در شهرستان‌ها را به مکانی برای فروش لوازم‌التحریر‌، خرازی‌، کتاب‌های درسی و…  تبدیل کرده است.

از سوی دیگر اطلاعیه اتحادیه ناشران و کتابفروشان زمانی می‌تواند جدی تلقی شود که از سوی نهادهای عمومی نیز به رسمیت شناخته شود،‌ برای نمونه در طول سال شاهد برگزاری نمایشگاه‌های کتاب با تخفیف 50 درصد در متروها،‌ ایستگاه‌های راه‌آهن،‌ فرودگاه‌ها،‌ شرکت‌ها و ادارات دولتی هستیم که مشخص نیست چه کتاب‌هایی را از چه منابعی با 50 درصد تخفیف عرضه می‌کنند.

با توجه به اقتصاد ضعیف نشر انتظار این است که اتحادیه ناشران و کتابفروشان به عنوان نهاد صنفی با قاطعیت بیشتری این موضوع را بررسی کند، پیشتر ابراهیم کریمی رئیس اتحادیه تهران به تسنیم گفته بود که این موضوع را در جلسات با ناشران مطرح کرده است و همین مشکلات اقتصادی است که ناشر را به سمت فروش مستقیم کتابش سوق می‌دهد، موضوعی که اگر به آن دقت نشود به ضرر تمام نشر تمام خواهد شد.

ارائه با تخفیف کتاب در سال‌های اخیر یکی از مهمترین صدماتی بوده است که پلتفرم‌ها،‌ نمایشگاه‌ها و برخی ناشران به صنف کتابفروشان زده‌اند. شاید در وهله نخست اینکه ناشری یک‌سری کتاب‌‌های خود را با تخفیف ویژه برای مخاطب عرضه کند،‌ بر اساس منطق بازار آزاد ایرادی نداشته باشد،‌ اما به‌باور کتابفروشان در بازارِ کسادِ فعلی این‌که هم‌صنفی‌ها چنین تخفیفی روی کتاب می‌گذارند و عملاً بازار فروش سایر کتابفروش‌ها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند،‌ پسندیده نیست. این‌گونه اقدامات موجب می‌شود مخاطب عادت به خرید کتاب با تخفیف ویژه داشته باشد و این برای کتابفروش ممکن نیست. از سوی دیگر پای مشتریان از کتابفروشی‌ها بریده می‌شود و خرید از پیاده‌روها و نمایشگاه‌های سطح شهر تبدیل به یک عادت می‌شود.

نوسان قیمت کتاب در بازار آسیب‌‌رسان است

محمود آموزگار نائب‌رئیس سابق اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران و کتابفروش پیش از این، در زمینه فروش با تخفیف کتاب به تسنیم گفته بود: موضوع نوسان قیمت بسیار آسیب‌رسان است،‌ متأسفانه این امکان وجود دارد که یک واحد انتشاراتی یا یک مرکز فروش کالا مثل دیجی‌کالا روی قیمت کتاب بتواند تخفیف‌هایی بدهد که در قیاس با سهمی که کتابفروش از قیمت پشت جلد کتاب دارد،‌ خیلی بیشتر است، این طبیعی است که کار کتابفروشی تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد.

قیمت کتاب باید همانی باشد که پشت جلد درج شده است

وی ادامه می‌دهد: بنابراین باید روی قیمت ثابت کتاب تأکید بیشتری داشته باشیم،‌ در اروپا نیز این ماجرا جا افتاده است که کتاب یک قیمت ثابت قانونی دارد و این موجب حمایت از کتابفروشی‌های خرد و مستقل است، چرا که کتابفروشی‌های بزرگ و زنجیره‌ای نمی‌توانند با استفاده از قدرت مالی خود رقمی را کاهش دهند. قیمت کتاب باید همانی باشد که پشت جلد کتاب درج شده است، این چیزی است که الآن در این شرایط ما به آن نیاز داریم.

آموزگار: ارشاد باید روی مسئله قیمت ثابت کتاب تمرکز کند

آموزگار معتقد است که تخفیف مستقیم ناشران و فروش کتاب‌ با تخفیف‌های نامتعارف که نتیجه فعالیت کتاب‌سازها است،‌ کسب‌وکار کتابفروشی‌ها را به مخاطره انداخته است. تنها راه چاره آن هم این است که وزارت ارشاد به‌عنوان متولی روی مسئله قیمت ثابت کتاب عنایت ویژه‌ای داشته باشد. با تصویب قانون مربوطه در این زمینه می‌توان اقدامات بسیار مثمرثمری داشت.

آسیب‌های ناشی از فروش با تخفیف کتاب در درجه نخست متوجه ناشر است

عابس قدسی مدیر مؤسسه شهر آفتاب در مشهد، نیز آسیب‌های ناشی از فروش با تخفیف کتاب توسط ناشر را در درجه‌اول متوجه خود ناشر می‌داند. او می‌گوید:‌ یکی از مهمترین چالش‌ها تخفیف‌هایی است که ناشران برای کتاب‌ها می‌گذارند‌، این تخفیف‌ها قطعاً به کتابفروشی‌ها آسیب می‌زند، پای مخاطب را از کتابفروشی‌ها کوتاه می‌کند، در نهایت خود ناشر هم  آسیب می‌بیند؛ چرا که فروش همه کتاب‌ها از فروش آن‌لاین میسر نیست و با تضعیف کتابفروشی‌ها فروش ناشران نیز دچار ضعف می‌شود.

درودی:  اقدام عاجل برای کتابفروشان ممنوع شدن تخفیف کتاب است

درودی مدیر کتابفروشی دانشمند سنندج  از جانب یک کتابفروش به ماجرا نگاه کرده و زیان‌هایی که این آفت برای کتابفروشی‌ها دارد را بررسی می‌کند،‌ وی به تسنیم می‌گوید:  به عقیده من ما هیچ نیازی به حمایت‌های دولتی نداریم،‌ نه تسهیلات کم بهره می‌خواهیم نه طرح‌های فصلی،‌ معافیت مالیاتی را که چند سال پیش در تفاهم‌نامه‌ای حل کردند،‌ برایمان کافی است، اقدام عاجل برای ما رسیدن به ممنوع شدن تخفیف کتاب است. ما باید به جایی برسیم که کتاب در همه جای ایران به قیمت پشت جلد فروخته شود.در بسیاری از کشورها چنین است. برای نمونه در اروپا و به طور مشخص در آلمان‌ آمازون در دوره‌ای شروع به ارائه تخفیف روی کتاب کرد‌، کتابفروشان گفتند که ما در حال نابودی هستیم،‌ مجلس و دولت قانونی تصویب کرد که قیمت کتاب در همه جای کشور ثابت باشد.در ایران نیز اگر چنین شود و حتی در تفاهم با کتابفروشان و ناشران به این موضوع برسیم،‌ 90 درصد مشکل کتابفروشان حل خواهد شد. کتابفروشی‌ها نیز توسعه پیدا می‌کنند.

تخفیف، رقابت نابرابر و غیرمنصفانه ایجاد می‌کند

وی می‌گوید: ما کتابفروشان مخالفتی با فروش آنلاین کتاب نداریم بسیاری از ما نیز وبسایت داریم و اقدام به فروش مجازی می‌کنیم‌، مشکل ما بحث تخفیف است، تخفیف، رقابت نابرابر و غیرمنصفانه ایجاد می‌کند. گاهی ناشران تخفیف‌های تا 30 درصد روی کتاب می‌دهند،‌ در حالیکه کتابفروش نیز همان کتاب را با 30 درصد تخفیف از ناشر خریده و حالا چگونه باید آن را بفروشد تا برایش سود داشته باشد؟ محال است بتوانیم با ناشری که کتاب را به من با 25 درصد تخفیف پشت جلد عرضه کرده و خودش در سایتش با 20 درصد تخفیف می‌فروشد، رقابت کنیم.

درست است که فروش کتاب با تخفیف یکی از استراتژی‌های رایج برای جذب مشتریان و افزایش فروش است‌، طبیعی است با شرایط اقتصادی نامناسبی که نشر با آن مواجه است،‌ ناشران درصدد باشند که زودتر به سرمایه خود دست پیدا کرده بنابراین کتاب را با تخفیف مستقیم به مشتری عرضه کنند،‌ اما نباید به این مساله با دیدی کوتاه‌نگرانه نگریست،‌ چرا که ضربه دیدن یک حلقه از زنجیره نشر موجب زیان سایر حلقه‌ها در آینده نزدیک می‌‌شود.

تخفیف‌های نامتعارف چگونه سبک خرید کتاب را تغییر می‌دهند؟

تخفیف‌های زیاد می‌تواند حاشیه سود ناشران و کتاب‌فروشان را کاهش دهد. این امر به ویژه برای کسب‌وکارهای کوچک که توانایی مالی کمتری دارند، می‌تواند مشکل‌ساز باشد. علاوه بر این مشتریان ممکن است به تخفیف‌ها عادت کنند و تنها در زمان‌های تخفیف اقدام به خرید کنند. این موضوع می‌تواند به کاهش فروش در دوره‌های بدون تخفیف منجر شود. کما اینکه هر دوی این موارد امرزو در نشر ایران رخ داده است.

تخفیف‌های شدید در چند سال گذشته به رقابت ناسالم بین کتاب‌فروشان منجر شد. این رقابت به کاهش کیفیت خدمات و حتی بسته شدن برخی از کتاب‌فروشی‌ها نیز انجامید.پس حالا که اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در آستانه تعاملی تازه با وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی قرار گرفته و معاونت فرهنگی وزارت ارشاد نیز سخن از تحول در حکمرانی فرهنگی به میان آورده است،‌ انتظار می‌رود،‌ مسئله عرضه با تخفیف کتاب از سوی ناشر نیز به دست مورد بررسی قرار گیرد.