«رفتار درخور»؛ والدین ایرانی و گریز از گرایش جنسی دخترشان
ارسال کننده خانم سهیلا مرادی 7 فروردین 94
«رفتار درخور» (Appropriate Behavior) عنوان فیلمی است از دزیره اخوان، فیلمساز ایرانی‌تبار متولد آمریکا، که از پنجم مارس در بریتانیا اکران عمومی می‌شود.
نمایش یک دختر ایرانی در آمریکا که به دوست دختر و شریک زندگی‌اش (که در حال جدا شدن از هم هستند)، آلت تناسلی مصنوعی هدیه می‌دهد و بعد با در دست داشتن همان آلت در خیابان راه می‌افتد، البته تصویر جذابی است برای تماشاگر غربی؛ به دلیل نمایش اختلافات فرهنگی و حرف زدن درباره چیزهای ممنوع خانواده‌های بسته اقلیت در جامعه آمریکا.
به نظر می‌رسد دزیره اخوان، با علم به این موضوع، شخصیت خود را در فیلم «رفتار درخور» بنا کرده است: دختر همجنسگرای ایرانی/آمریکایی‌ای به نام شیرین (با بازی خود فیلمساز) از دوست دخترش جدا می‌شود و ما در سکانس‌های مختلفی از گذشته و حال او، زندگی جنسی و عشقی او را دنبال می‌کنیم: از آشنایی با یک دختر همجنسگرای دیگر تا پایان رابطه، و تلاش برای شروع یک رابطه تازه، از جمله ملاقات با یک زن و مرد آمریکایی در میخانه و همراه شدن با آنها برای سکس سه نفره.
البته تماشاگر غربی فیلم‌های مختلفی را درباره روابط همجنسگرایانه با دیالوگ‌ها و صحنه‌های صریح‌تر دیده و طبیعتاً مقهور چنین داستانی نمی‌شود، اما تفاوت «رفتار درخور» با آنها ایرانی بودن شخصیت اصلی‌اش است با مسائل مختلفی که در حاشیه این ماجرا جریان دارد: از جمله اینکه این دختر مجبور است گرایش جنسی خودش را از والدین ایرانی‌اش پنهان کند.
دزیره اخوان می‌گوید که در ابتدا قصد داشته فیلمی درباره یک زوج همجنسگرا در آمریکا بسازد اما به پیشنهاد تهیه‌کننده، مساله ایرانی بودن شخصیت و لایه‌های مختلف آن را به فیلمنامه اضافه کرده و نسخه جدیدی از فیلمنامه نوشته است.
به نظر می‌رسد پیشنهاد تهیه‌کننده مفید واقع شده تا آنجا که این فیلم جدای از شرکت در چند جشنواره جهانی، امکان اکران عمومی یافته، بی‌آنکه قدرت بصری چشمگیری داشته باشد و ساختار قابل توجهی را به نمایش بگذارد: نوع فیلم بیشتر به فیلم‌های تلویزیونی کم‌خرج شبیه است که غالباً در محیطی بسته می‌گذرد و ساختارش هم به شدت از کلیشه‌های مرسوم پیروی می‌کند.
جدای از ساختار، شخصیت‌های فیلم هم در حد کلیشه باقی می‌مانند. شخصیت شیرین و خواسته‌های درونی او شکافته نمی‌شود؛ تنها با دختری روبرو هستیم که دور از ما می‌ایستد و نمی‌تواند همذات‌پنداری تماشاگر را به دنبال داشته باشد. خواسته‌ها و روابط او در سطح باقی می‌مانند و عشق و جدایی او هم به شکل ملودرام‌های تلویزیونی روایت می‌شود. تنها تفاوت- غیر از ایرانی بودن شخصیت که ذکر شد- صراحت فیلم درباره حرف زدن درباره سکس است.
تصویری هم که فیلمساز از ایرانی‌ها خلق می‌کند به شدت بر اساس کلیشه‌هاست. در یک صحنه مهمانی ایرانی‌ها، شیرین با دخترهای ایرانی هم سن و سالش برخورد می‌کند، در حالی که آنها به شدت بی‌ادب و سطحی به نظر می‌رسند.
پدر و مادر شیرین هم دقیقاً بر اساس همین کلیشه‌ها خلق شده‌اند و موقعیت‌های کمدی فیلم، کمکی به درک این شخصیت‌ها نمی‌کند و بیشتر تصویری کاریکاتوری از این والدین خلق می‌کند. به نظر می‌رسد اخوان که در آمریکا به دنیا آمده و رشد کرده، ایرانی‌ها را بر اساس استریوتایپ‌ها قضاوت می‌کند.
اما خودش درباره برخورد مخاطب می‌گوید: «آن دسته از مخاطبانی که ذهن بسته‌ای دارند، فکر نمی‌کنم درباره فیلم من حس خوبی داشته باشند. آنها دوست ندارند در این باره حرف زده شود. مطمئنم که فیلم عکس‌العمل‌های منفی زیادی هم خواهد داشت، اما من نمی‌خواهم به آنها گوش بدهم. من حتی کلمات بحث کردن به فارسی در مورد همجنسگرایی را نمی‌دانم، فارسی من محدود است به حرف زدن با والدینم و ما هیچ وقت بحث‌هایی در این موارد نداشته‌ایم.»
رفتار درخور اما درباره ایرانی‌هایی حرف می‌زند که سال‌ها از ایران دور بوده‌اند. از او می‌پرسم چرا فکر می‌کند آدم‌هایی نظیر والدین شیرین که دهه‌ها در آمریکا زندگی کرده‌اند، هنوز حاضر به پذیرش حقیقت درباره دخترشان نیستند: «آنها قوانینشان را با خودشان می‌آورند. اگر والدین شما با این فکر که چیزی منفی است بزرگ شده باشند، بقیه زندگیشان هم همین طور فکر خواهند کرد. من با اینکه به عنوان یک آمریکایی رشد کرده‌ام، اما با ارزش‌ها و فرهنگ ایرانی بزرگ شده‌ام و این چیز‌ها وارد قلب تو می‌شود.»
فیملنامه رفتار درخور می‌توانست فیلمنامه جدی‌تری باشد اگر به خواسته بازار مبنی بر تکیه تنها بر جسارت و غرابت تن نمی‌داد و برعکس به درون شخصیت و دنیای یک زن رجوع می‌کرد یا اگر دغدغه فیلمساز نمایش عدم سنخیت رفتار این دختر با خانواده ایرانی‌اش بود، تمرکزش را بر پرداخت دقیق‌تر رابطه شیرین و والدین‌اش می‌گذاشت و از کلیشه‌های معمول می‌گریخت.
اخوان ظاهراً انتخاب دوم را درباره روایت شخصیتش مدنظر داشته: «در مورد این شخصیت همجنسگرا حرف زدن درباره اینکه کدام بخش را انتخاب کنی مهم است: به شکلی خودخواه باشی و کاری را که دلت می‌خواهد انجام دهی یا اینکه مراقب خانواده و خواسته‌های آنها باشی که چندان آمریکایی نیست.»
رادیو فردا
