رسانه‌های ایران، روز سه‌شنبه ۲۰ تیر، پاسخ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به نامه سرگشاده ۱۷۳ نفر از نویسندگان و مترجمان سنی را منتشر کردند.
نویسندگان سنی در نامه خود به وزارت ارشاد که روز ۱۳ تیر در پایگاه اطلاع‌رسانی “اصلاح” نزدیک به سنی های ایران منتشر شد، خواهان حذف برچسب‌های “ویژه اهل سنت” و “بر اساس منابع و دیدگاه اهل سنّت” از کتاب‌های نویسندگان و مترجمان سنی شدند و اجبار ناشران سنی به چاپ چنین عباراتی را “غیرقانونی” و “نمادی از تبعیض و تفرقه” خواندند.
فرستنده: خانم مونیکا قریشی
پس از گذشت یک هفته، دفتر توسعه کتاب و کتاب‌خوانی وزارت ارشاد پاسخ داد که ناشران اهل سنت می‌توانند از این پس عبارت “ویژه اهل سنت” را روی جلد کتاب‌های خود چاپ نکنند، اما آن طور که در پاسخ وزارت ارشاد تأکید شده این ناشران همچنان برای کتاب‌های مربوط به عقاید مذهبی خود باید از عبارت “بر اساس منابع اهل سنت” استفاده کنند.
وزارت ارشاد دلیل استفاده از عبارت “بر اساس منابع اهل سنت” را تفاوت “آثار فقهی، کلامی و تاریخ اسلام” اهل سنت با “دیدگاه مذهب رسمی کشور” دانسته و اضافه کرده که استفاده از چنین عبارتی یک “تدبیر به منظور حمایت از چاپ این نوع آثار” و “سهولت و سرعت در بررسی و امکان عرضه گسترده‌تر این آثار در سطح جامعه” است، زیرا این آثار به علت همین تفاوت دیدگاه دو مذهب شیعه و سنی، پیشتر “با مشکل صدور مجوز مواجه میشدند.”
یک پاسخ دوپهلو
به نظر می‌رسد که وزارت ارشاد در پاسخ خود، هم خواسته با اعلام حذف برچسب “ویژه اهل سنت” از روی جلد کتاب‌ها، رضایت نویسندگان و مترجمان سنی را به دست آورد و هم با تأکید بر مصوبه استفاده از “بر اساس منابع اهل سنت”، خواست نهادهای مذهبی شیعه ایران را زیر پا نگذارد.
با این حال وزارت ارشاد، برای مصون ماندن از اعتراض احتمالی دو طرف (نویسندگان اهل سنت و علمای شیعه) در نامه خود تأکید کرده که تصمیم‌گیری در این باره خارج از این وزارتخانه و بر عهده هیأت نظارت بر ضوابط نشر که منصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی است، بوده است.
هم در متن نامه اهل قلم سنی و هم در پاسخ وزارت ارشاد، به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ارجاع داده شده و هر دو طرف تلاش کرده‌اند که این قانون را در تأیید نظر خود تفسیر کنند.
یکی با ذکر بندهای چهارم و نهم اصل سوم قانون اساسی، خواهان “رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه، برای همه در تمام زمینه‌های مادی و معنوی” شده و دیگری با اشاره به اصول ۱۲ و ۱۳ همین قانون، تأکید کرده که “از انتشار آثاری که به یکی از ادیان و مذاهب مورد تأیید در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اهانت کند، جلوگیری می‌شود.”
به نظر می‌رسد که وزارت ارشاد بیشتر نگران انتشار آن دسته از کتاب‌هایی است که در ایران، توهین به باورهای مذهبی شیعیان تلقی می‌شود.
پنج سال پیش، آیت الله حسین وحید خراسانی، از مراجع تقلید شیعه و روحانیون پرنفوذ حوزه علمیه قم، از توزیع کتاب‌هایی که به گفته او زندگی فاطمه، دختر پیامبر اسلام را از نظر سنی روایت می‌کند، به شدت انتقاد کرد و گفت: “این مملکت وزارت ارشاد ندارد بلکه وزارت اضلال دارد”.
اما برای اولین بار نیست که سنی های ایران خواهان حذف عبارات “تبعیض‌آمیز” از روی جلد کتاب‌هایشان شده‌اند.
در ۲۲ فروردین سال گذشته، زمانی که عباس صالحی، معاون فرهنگی وزیر ارشاد به سنندج سفر کرد، ناشران استان کردستان از او خواستند که زمینه حذف عبارت “ویژه اهل سنت” از روی کتاب‌های سنی ها را فراهم کند.
صالحی در پاسخ گفت که او پیگیر این خواسته خواهد شد تا فقط “بر روی کتاب‌هایی که در حوزه اعتقادات و فقه اهل سنت است عبارت ‘بر اساس منابع اهل سنت’ قید شود”.
دو روز بعد، جلال جلالی‌زاده، نماینده مردم سنندج در مجلس ششم، در واکنش به این اظهارات معاون وزیر ارشاد در پایگاه اینترنتی خود نوشت: “چنین جوابی قانع‌کننده نیست زیرا اگر قرار بر انجام چنین کاری باشد باید بر روی جلد کتاب‌های اهل تشیع چنین موردی درج گردد.” جلالی‌زاده به کار بردن این نوع برچسب‌ها را “بدعت” و “سانسور عمومی” توصیف کرد.
مشکلات ناشران سنی در ایران
اما مشکلات ناشران و اهل قلم سنی‌مذهب ایران به موضوع برچسب‌ها ختم نمی‌شود.
خبرگزاری دانشجویان ایران، ایسنا، سال گذشته نوشت که یکی از محرومیت‌های استان کردستان، محرومیت در صنعت چاپ است.
این خبرگزاری گفته‌های فرید عزت‌پور، رئیس اتحادیه چاپ و نشر استان کردستان، را نقل کرده بود که فقط شش چاپخانه اُفست در این استان وجود دارد و آنها نیز به علت “به روز نبودن امکانات”، “عدم مشمولیت بیمه تامین اجتماعی برای کارگاه‌های بالای پنج نفر” و “افزایش روزافزون مالیات غیرمنصفانه” در معرض تعطیلی هستند.
خبرگزاری مهر نیز در شهریور ۹۲، در گزارشی درباره وضعیت نشر در استان کردستان نوشت: “با وجود اینکه در این استان ۲۱ ناشر وجود دارند اما تنها هشت ناشر فعال هستند و بقیه یا ورشکست شده‌اند و یا منفعل هستند.”
همچنین در این گزارش به نقل از یک ناشر سنی کردستان آمده که “کتابخانه‌های عمومی استان از منابع ویژه اهل سنت خالی است.”
سعدی سجادی، مدیر مسئول انتشارات آراس استان کردستان، نیز در فروردین سال ۹۵ گفت که “نهاد کتابخانه‌های عمومی طی هشت سال گذشته از ناشران استان خریدی نداشته” است.
در دو دهه گذشته، وزارت ارشاد با هدف “کمک به ناشران” و “تجهیز کتابخانه‌های عمومی” به طور مرتب برخی از کتاب‌های ناشران را خریداری کرده است. این که چه کتابی و به چه تعداد خریداری شود بر عهده “هیأت انتخاب و خرید کتاب” است که اسامی آنان در سایت اینترنتی وزارت ارشاد ذکر شده است.
همچنین داوود نارویی، نویسنده و مترجم اهل سنت، آبان ۹۳ در نشریه “کتاب هفته” وابسته به وزارت ارشاد، نسبت به “حذف و اصلاح و محدودیت” محتوای کتاب‌هایی هشدار داد که عقاید و باورهای سنی ها را تبیین می‌کنند.
در حالی که وزارت ارشاد صدور مجوز نشر کتاب را به چندین استان کشور تفویض کرده، ناشران استان‌های سنی‌نشین ایران همچنان باید آثار خود را برای کسب مجوز به پایتخت ارسال کنند.
نارویی در این زمینه نوشت: “گاهی اخذ مجوز انتشار کتاب در وزارت ارشاد بسیار طولانی می‌شود. کتاب‌هایی داشته‌ایم که بیش از دو سال در انتظار مجوز مانده‌اند.”
جمع‌آوری کتاب‌های مجوزدار در نمایشگاه تهران
ناشران سنی ایران در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز با مشکلات و محدودیت‌هایی مواجه‌اند.
بر اساس گزارش سایت‌های خبری نزدیک به سنی ها، در سی‌امین نمایشگاه کتاب تهران که در اردیبهشت گذشته برگزار شد، از میان ۲۶۴۳ ناشر داخلی تنها حدود ۱۰ ناشر سنی کشور حضور داشتند و به برخی از ناشران سنی غرفه مستقل داده نشد.
اوج این محدودیت‌ها در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد بود. به عنوان نمونه، در بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که در سال ۹۱ برگزار شد، انتشارات “صدیقی” و انتشارات “فاروق اعظم” که در زاهدان فعالیت می‌کنند، از حضور در نمایشگاه محروم شدند.
دو سال پیش نیز سایت “سنی آن‌لاین” با اعلام این که ۱۲ ناشر سنی در بیست‌وهشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران شرکت دارند، نوشت: “عدم حضور حداقل یک ناشر اهل‌سنت از استان سیستان‌وبلوچستان در بیست‌وهشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب جای سؤال دارد.”
همچنین طی سال‌های گذشته، تقریبا به طور مرتب، اخباری مبنی بر جلوگیری یا جمع‌آوری کتاب‌های مجوزدار سنی ها در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران منتشر می‌شود.
به عنوان نمونه، عبدالرحیم محمودی، مدیر انتشارات کردستان، خرداد ۹۲ درباره حضور این انتشارات در بیست و چهارمین نمایشگاه کتاب تهران به خبرگزاری مهر گفت: “۱۲ عنوان کتاب دارای مجوز از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بودند ولی متأسفانه از سوی مسئولان برگزارکننده نمایشگاه با عرضه آنها موافقت نشد”.
دیوار بی‌اعتمادی میان ناشران اهل سنت و مسئولان
به نظر می‌رسد مقوله کتاب‌های سنی در ایران آن چنان حساسیت‌برانگیز است که گاهی حتی مقام‌های وزارت ارشاد مجبور به عقب‌نشینی از برخی قول‌های خود می‌شوند.
سه سال پیش، خبرگزاری دانشجویان ایران نوشت که علی جنتی، وزیر وقت ارشاد در سفری به زاهدان، در دیدار با اهل فرهنگ و رسانه استان سیستان و بلوچستان گفت: “باید از کتاب‌های اهل سنت در دانشگاه‌های استانهایی که اکثریت اهل سنت هستند استفاده شود.” اما چند روز بعد، وزارت ارشاد با ارائه توضیحی این نقل قول را تکذیب کرد و نوشت که “مطلب درج شده از قول وزیر صحت نداشته و صرفا برداشت شخصی خبرنگار این رسانه بوده است.”
خبرگزاری مهر به نقل از یک فعال حوزه نشر اهل سنت نوشته است: “طی چند سال گذشته بارها مشکلات و دغدغه ناشران با مسئولان در میان گذاشته شده اما به هیچ عنوان اقدامی برای رفع آنها صورت نگرفته و همین امر باعث ایجاد دیوار بی‌اعتمادی ناشران نسبت به مسئولان شده است.”
