عقب‌نشینی تازه وزارت ارشاد؛ فیلم ‘رستاخیز’ در محاق

پس از مدتها کشمکش، درست در روز نخست اکران فیلم “رستاخیز”، سازمان سینمایی بار دیگر در برابر فشارها پا پس کشید و اعلام کرد برای “رعایت جایگاه و شان مراجع عظام تقلید و عالمان شاخص دینی” اکران این فیلم تا وصول رضایت “برخی” از مراجع به “تعویق” خواهد افتاد.

ساعاتی پیش از اعلام این تصمیم، در تجمعی در مقابل وزارت ارشاد حاضران ضمن سردادن شعارهایی علیه احمدرضا درویش، کارگردان فیلم، و وزیر ارشاد خواستار توقف نمایش این فیلم شده بودند.

آقای درویش در واکنش به توقف نمایش فیلمش ضمن تاکید بر اخذ تمامی مجوزهای لازم گفت که از پرده پایین کشیدن فیلم “در واقع به مصالح آن وزارتخانه برمی‌گردد” و خواستار “پاسخگو” بودن وزارت ارشاد شد.

او ضمن اشاره به متن بیانیه صادر شده از سوی سازمان سینمایی افزود: “این تعبیر که اکران فیلم به تعویق افتاده است، تعبیر درستی نیست بلکه وزارت ارشاد با تصمیمی که گرفته است، اکران این فیلم را متوقف کرده‌ است.”

“رستاخیز” ( محصول ۱۳۸۹) که ماجرای عاشورا و کشته شدن امام سوم شیعیان را روایت می‌کند بعد از چند سال و تنها پس از حذف و اصلاحات گسترده بود که موفق به کسب پروانه نمایش شد.

بسیاری از عوامل فیلم و مدیران سازمان سینمایی و حوزه هنری در روزهای اخیر از مراجع و سایر منتقدان خواسته بودند پیش از هر چیز نسخه اصلاح شده “رستاخیز” را ببینند و بر مبنای نسخه قبلی – که در جشنواره فجر سال ۹۲ نمایش داده شد – قضاوت نکنند.

این فیلم درحالی از روی پرده پایین کشیده شده که رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس، احمد سالک، چند روز پیش ضمن حمایت از فیلم اعلام کرده بود اصلاحات صورت گرفته بر این فیلم، نظر “مراجع تقلید و رهبری” را تامین کرد‌ه‌است.

وی ضمن یادآوری اینکه “در بحث‌های حاکمیتی فقط و فقط نظرات امام و مقام معظم رهبری مورد توجه است” به صراحت گفته بود که “رستاخیز” مشکلی برای اکران ندارد.

اتهامات وارده؛ از “تحریف” تا “توهین”

نسخه‌ای از فیلم که بنابود از چهارشنبه (۲۴ تیرماه) به سرگروهی سینما آزادی در سینماهای تهران و شهرستان‌ها به صورتی گسترده روی پرده برود، ۴۰ دقیقه کوتاه‌تر از نسخه‌ای‌ است که در جشنواره سی و دوم فجر نمایش داده شد.

نمایش این فیلم در جشنواره اگرچه هشت سیمرغ نصیب عوامل آن کرد اما به تصویر کشیدن چهره منسوبان امام سوم شیعیان و آنچه “تحریف وقایع” خوانده می شد، اعتراضات برخی از محافظه کاران را برانگیخت.

به گفته آقای درویش در نسخه جدید از “رستاخیز” برای جلب رضایت منتقدان و همین طور سهولت اکران، بخش قابل توجهی از نسخه سه ساعته اصلی کوتاه شده؛ تا آنجا که به نوشته برخی از رسانه‌ها، سکانس‌های مربوط به بازیگرانی از جمله شقایق فراهانی و پرویز پورحسینی به طور کامل حذف شده‌ است.

صحنه مربوط به کشته‌شدن “علی‌اصغر” یکی دیگر از موارد مورد اعتراض در نسخه قدیمی فیلم بود که در مراسم رونمایی فیلم، کارگردان بابتش عذر خواست و خبر از اصلاح آنها در نسخه جدید داد. بر اساس روایات شیعیان، امام حسین خون “علی‌اصغر” را به آسمان می‌پاشد اما حتی قطره‌ای از خون او روی زمین نمی‌ریزد؛ معترضان به فیلم آقای درویش، ریختن خون روی سم اسب در نسخه پیشین را “تحریف” حوادث عاشورا معنا کرده بودند.

بنا براعلام قبلی،‌ نسخه جدید بنا بود همزمان در عراق، سوریه و لبنان روی پرده برود و در جنوب ایران (استان خوزستان) نیز با دوبله عربی اکران شود. پس از قرارگرفتن حوزه هنری‌ در جایگاه پخش‌کننده، انتظار می‌رفت با توجه به امکانات گسترده و سالن‌های پرتعدادی که این سازمان در سراسر کشور در اختیار دارد، “رستاخیز” اکرانی موفق را تجربه کند.

به علاوه ریاست این سازمان، محسن مومنی شریف، اخیرا ضمن حضور در برنامه‌ای تلویزیونی این فیلم را “هدیه سینمای کشور به جهان اسلام” نامید و بابت کوتاه شدن نسخه جدید آن افسوس خورد.

اما نه تغییرات چشمگیر یاد شده و نه حمایت‌های صورت‌گرفته هیچ‌کدام به رضایت مخالفان منجر نشد تا آنجا که درست در آستانه نمایش این فیلم فتواهایی تازه در مخالفت با آن از دو مرجع تقلید – آیت الله وحید خراسانی و آیت الله علوی گرگانی – منتشر شد.

آیت الله علوی گرگانی در بیانیه‌ خود این فیلم را به سبب “بعضی از اهانت‌ها و هتک حرمت‌ها و انتصاب‌های نابجا و بازی بعضی از افراد معلوم الحال در نقش بعضی از بزرگان شهدای کربلا”، “موجب هتک حرمت” آنها اعلام کرد. به زعم برخی مخالفان، “بهادر زمانی” – بازیگر جوانِ نقش “عباس ابن علی”- به عنوان کسی که یک آلبوم “موسیقی پاپ” در کارنامه دارد دارای صلاحیت حضور در کسوت چنین شخصیتی نیست.

در شرایطی که کمیسیون فرهنگی مجلس و حوزه هنری از در حمایت از فیلم درآمده اند حجت‌الله ایوبی، رئیس سازمان سینمایی به آنچه “رفتار چکشی” نسبت به فیلمسازان می‌خواند انتقاد کرد و چهره‌های منسوب به سازمان سینمایی دولت قبل را بابت حواشی ایجاد شده پیرامون “رستاخیز” سرزنش کرد:

“ما یقین داریم که برخی از گروه‌های سیاسی و به‌ویژه رقیبان سازمان سینمایی آتش بیار معرکه بودند و با بزرگ‌نمایی برخی از نقدها ستم بزرگی را در حق محبان اهل بیت و عاشقان حسینی کردند که خودشان می‌دانند و خدای خودشان”.

آقای ایوبی به علاوه به موضوع تفاوت نظر مراجع در مورد نمایش چهره مقدسین اشاره کرد و تاکید کرد که کارگردان این فیلم نیز به فتوای مرجع خود عمل کرده است.

اختلاف نظر علما

در کنار همه حذف‌ها و تعدیل‌ها کارگردان این فیلم بر روی یک نکته اساسی پای فشرد که به نظر می‌رسد عامل بیشتر مخالفت‌ها باشد: نمایش چهره “عباس ابن علی” برادرِ امام سوم که اگرچه در باور شیعیان “معصوم” نیست اما جزو شخصیت‌های مقدس مذهبی به شمار می‌آید.

هرچند پیشتر نیز برخی از کارگردانان از جمله داوود میرباقری در سریال “مختارنامه” سعی کرده بودند این تابو را بشکنند اما تاکنون نمایش چهره “معصومان” و منسوبان آنها در تلویزیون و سینمای ایران تحمل نشده است.

آقای درویش در مراسم رونمایی از فیلمش در باغ‌موزه دفاع مقدس بر اختلاف نظر مراجع در این زمینه تاکید کرد و گفت: “من موظفم به نظر مرجع تقلید خودم دقت و بر اساس آن عمل کنم و همین کار را کردم.”

چندی پیش صفحه اینستاگرام منسوب به فیلم “رستاخیز” نیز تصویر استفتایی از سایت رهبر ایران را بازنشر کرد که در آن آقای خامنه‌ای “صورتگری یا صحنه‌سازی” از پیامبران و “معصومان” را در صورتی که توهین‌آمیز و همراه با نسبت “باطل” به آنها نباشد، بلامانع خوانده بود.

آقای درویش در توضیح دلیل اصرار خود بر نمایش چهره “عباس ابن علی” در فیلمش، از مشکلی سخن گفت که سازندگان فیلم‌ها و سریال‌های مذهبی در ایران همیشه با آن دست به گریبانند: “شخصیت زمانی شکل می‌گیرد که زیبایی، عشق، آلام درونی از طریق چهره نمایان شود، وقتی ما این مسائل را حذف می‌کنیم بهتر است کل شخصیت را حذف کنیم”.

گذشته از الزاماتِ ساخت و پرداخت درام تاثیرگذار، بسیاری از مدافعان این فیلم به سنت تعزیه اشاره می‌کنند که به عنوان یک فرم هنری-مذهبی ریشه‌دار و محبوب در ایران، سا‌لها و سالهاست بازیگرانی عادی را به کار می‌گیرد تا ماجرای کشته شدن امام سوم شیعیان را در قالب نمایش روایت کند، بی‌آنکه صدایی از میان روحانیان به اعتراض بلند شود.

با عقب‌نشینی دولت، “رستاخیز” نیز مانند “خانه پدری” علیرغم داشتن مجوزهای قانونی پس از یک روز نمایش از پرده پایین کشیده شد. باید منتظر ماند و دید که آیا آقای درویش برای نجات فیلمش در مقابل خواسته‌ مراجع و سایر مخالفان کوتاه خواهد آمد یا این فیلم نیز مانند بسیاری از اسلافش در محاق خواهد ماند.