گزارشی از روند یک‌ساله تدوین آئین‌نامه‌ای برای سالن‌های غیردولتی؛
یک بام و سه هوا: آئین‌نامه تماشاخانه‌های خصوصی در کشاکش دولت، خانه تئاتر و انجمن صنفی
قرار است برای سالن‌های خصوصی تئاتر آئین‌نامه‌ای تدوین شود. یک‌سال است که این قرار گذاشته شده و هنوز کشمکش اولیه آن تمام نشده؛ تدوین این آئین‌نامه حق چه کسی است؟ دولت، خانه تئاتر یا انجمن صنفی تماشاخانه‌های خصوصی؟
به گزارش خبرنگار ایلنا، این روزها در کنار این همه هیاهو و فریاد برآمده از مشکلات روزمره در یک گوشه، کاغذی بر زمین افتاده و سه تَن دورش نشسته‌اند: دولت، خانه تئاتر و انجمن تماشاخانه‌های خصوصی.
کاغذ، «آئین‌نامه تماشاخانه‌های خصوصی» است. آنکه دستش را روی کاغذ گذاشته تا کسی گوشه‌ای از آن را هم تغییر ندهد دولت است. کنارش، خانه تئاتر سعی می‌کند هرطور شده لای این کاغذ را ببیند. کمی آن‌طرف‌تر، نظاره‌گر این ماجرا همان کسی است که آئین‌نامه برای او تدوین می‌شود؛ انجمن صنفی تماشاخانه‌های خصوصی. در این گزارش کنارشان نشستیم، تا حرف هر سه را بشنویم.
یک سال کش و قوس برای تدوین آئین‌نامه از سه سو
این نخستین بار است که پس از حدود ۱۰ سال، این سه تَن برای این هدف تلاش می‌کنند. یک دهه از راه‌اندازی تماشاخانه‌های خصوصی در ایران به شکل آنچه امروز می‌شناسیم، می‌گذرد و یک سال است که زمزمه تدوین آئین‌نامه‌ای برای این سالن‌ها به گوش می‌رسد؛ سندی که قرار است به تشریح جایگاه، وظایف و حقوق مدیران سالن‌ها، تماشاگران، صنف تئاتر و اداره‌کل هنرهای نمایشی به‌عنوان طرف دولتی بپردازد.
سال گذشته با حضور شهرام کرمی در اداره‌کل هنرهای نمایشی، روند تدوین این آئین‌نامه سرعت گرفت؛ ابتدا طرح اولیه‌ای در چند برگ از سوی این اداره‌کل برای دریافت پیشنهاد و انتقاد به انجمن صنفی تماشاخانه‌های خصوصی ارسال شد. اما بر اساس آنچه شاهین چگینی (رئیس این انجمن) به ایلنا می‌گوید، این نسخه ابتدایی دارای ایرادها و کاستی‌های اساسی بوده است. به گفته چگینی، پس از مدتی نسخه کامل‌تری در حدود ۱۰ صفحه این‌بار از سوی خانه تئاتر برای انجمن فرستاده شد اما آن‌هم به اعتقاد هیات مدیره انجمن، دارای مشکلاتی بود و منافع تماشاخانه‌های خصوصی در آن لحاظ نشده بود
پ
انتشار نسخه پیش‌نویس آئین‌نامه از سوی خانه تئاتر
با گذشت حدود یک‌سال از پیگیری جدی موضوع تدوین آئین‌نامه تماشاخانه‌های خصوصی، خانه تئاتر در اختتامیه شانزدهمین دوره گرامی‌داشت هفته تئاتر، نسخه‌ای از پیش‌نویس آئین‌نامه مدنظر خود را در قالب کتابچه‌ای ارائه کرد؛ سندی در ۲۱ ماده، ۹۰ بند و ۴۳ وند شامل تاریخچه و مدخل، شرح موارد و وظایف هر بخش.
انتشار نسخه آئین‌نامه موردنظر خانه تئاتر در حالی است که شهرام کرمی (مدیرکل هنرهای نمایشی) به ایلنا می‌گوید: نسخه نهایی آئین‌نامه مراحل نگارش را تمام کرده و تدوین شده است.
اداره‌کل هنرهای نمایشی نسخه موردنظر خود را به دایره حقوقی فرستاده
مدیرکل هنرهای نمایشی با اشاره به اینکه «حتی در رفت و برگشت این متن، با خانه تئاتر به نتایج خوبی رسیدیم و سند نهایی تنظیم شد» تصریح می‌کند: پس از اتمام، نسخه آماده شده از این سند را برای تائید نهایی به دایره حقوقی فرستاده اما آنجا دچار مشکلاتی شد؛ چون این آئین‌نامه باید با سند قانونی بالادستی خود یعنی مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در تعارض نباشد. از این‌رو، در حال تعامل برای طی شدن مراحل قانونی تصویب سند هستیم تا پس از آن بتوانیم آئین‌نامه را ابلاغ کنیم.
پاسخِ شهرام کرمی در این‌باره که «آیا تدوین آئین‌نامه با مشارکت انجمن صنفی تماشاخانه‌های خصوصی به عنوان نماینده این سالن‌ها بوده است؟»، «خیر» است و توضیح می‌دهد: «این سند را خود اداره‌کل هنرهای نمایشی تنظیم کرده است اما در این مسیر هم از پیشنهادات خانه تئاتر و هم صنف تماشاخانه‌های خصوصی بهره بردیم.»
صنف تماشاخانه‌های خصوصی از ابتدا طرف مشورت قرار نگرفت
شاهین چگینی درباره عدم هماهنگی نهادهای دخیل در تدوین این آئین‌نامه به ایلنا می‌گوید: مسیر تدوین و تصویب آئین‌نامه رو به جلو نیست چون هرکسی کار خودش را می‌کند. اداره‌کل هنرهای نمایشی، خانه تئاتر و هرکسی برای فعالیت تماشاخانه‌های خصوصی آئین‌نامه‌ای می‌دهد در صورتی که باید یک کارگروه با چند نماینده از اصناف و انجمن‌های مختلف تئاتری تشکیل و شروع به تحقیق و در نهایت اصلاح و تدوین آئین‌نامه می‌کردند؛ اما این پروسه برعکس اتفاق افتاد. صنف تماشاخانه‌های خصوصی باید از ابتدا طرف مشورت قرار بگیرد تا هم سرعت کار بالا برود و هم به آئین‌نامه‌ای برسیم که همه جوانب در آن دیده شده باشد.
او درباره این روند می‌گوید: چندین و چند آئین‌نامه درست شد. ابتدا مدیرکل هنرهای نمایشی یک آئین‌نامه هفت، هشت صفحه‌ای را برای من در صنف فرستاد تا با هیات مدیره درباره‌اش بحث کنیم؛ اما آئین‌نامه خیلی ساده و ابتری بود و خیلی چیزها در آن دیده نشده بود. به آقای شهرام کرمی گفتیم این آئین‌نامه کامل نیست؛ ایشان پذیرفت و گفت روی آن کار می‌کنیم تا کامل‌تر شود. یک‌بار هم خانه تئاتر شروع به تدوین آئین‌نامه‌ای برای سالن‌های خصوصی کرد که به‌شدت آئین‌نامه یک‌طرفه و به سود خودشان بود که برای ما ماهیت اجرایی نداشت و کل صنف تماشاخانه‌های خصوصی را در حد یک کانون زیر مجموعه خانه تئاتر دیده بودند. که آن‌هم از طرف ما رد شد. اما در نهایت دوباره آئین‌نامه جدیدی از سوی خانه تئاتر فرستاده شد که یک‌سری اصلاحات در آن دیده شده بود.
وظیفه خانه تئاتر نبود که از انجمن صنفی تماشاخانه‌های خصوصی مشورت بخواهد
محمودرضا رحیمی (سخنگوی خانه تئاتر و دبیر کارگروه تدوین پیش‌نویس آئین‌نامه تماشاخانه‌های خصوصی) درباره چگونگی همکاری با صنف تماشاخانه‌های خصوصی در تدوین این نسخه پیش‌نویس، به این اشاره می‌کند که نسخه پیشنهادی اولیه از سوی اداره‌کل هنرهای نمایشی، پیش از خانه تئاتر در اختیار صنف قرار گرفته اما از طرف این اداره‌کل به صورت شفاهی به او گفته شده که زیاد استقبالی از سوی انجمن صنفی تماشاخانه‌های خصوصی صورت نگرفته است و انجمن معتقد بودند با توجه به شرایط فعلی تماشاخانه‌ها، وضع چنین تصمیماتی در قالب یک آئین‌نامه، نشدنی است.
رحیمی تصریح می‌کند: ما برای نشان دادن حسن‌نیت سعی کردیم همکاری لازم را به وجود بیاوریم تا آنچه از ما در خانه تئاتر و از سوی اداره‌کل هنرهای نمایشی خواسته شده را انجام دهیم. به‌عنوان یک نهاد صنفی دیدیم وقتی فرصت تدوین چنین آئین‌نامه‌ای را داریم سعی کردیم از آن بهره ببریم؛ اما مدعی بی‌اشتباه بودن این نسخه پیش‌نویس هم نیستیم و معتقدیم حالا هم اگر روند تصویب شفاف باشد می‌تواند نظرات مختلف را هم پیرامون خود جمع کند.
او با تاکید بر اینکه «وظیفه ما نبود از انجمن صنفی تماشاخانه‌های خصوصی مشورت بخواهیم، چون اداره‌کل هنرهای نمایشی کار تدوین نسخه پیش‌نویس را از ما خواسته بود.» ادامه می‌دهد: فکر کردیم حالا که بزرگ‌ترین تشکل صنفی تئاترمان، خانه تئاتر است، بهتر است در این خانه برای تدوین آئین‌نامه، تعداد نفرات بیشتری حضور داشته باشند. در نهایت وقتی نسخه پیش‌نویس ابتدایی را برای مسئول صنف تماشاخانه‌دارها یعنی آقای چگینی فرستادم ایشان با وکیل‌شان مشورتی داشتند و اعتراضی منطقی کردند مبنی بر اینکه صنف خودش یک شورای داوری دارد. ما هم گفتیم چه بهتر، در آئین‌نامه برای اموری مانند داوری و نظارت، از سه نهاد خانه تئاتر، انجمن صنفی تماشاخانه‌های خصوی و اداره‌کل هنرهای نمایشی هرکدام یک نماینده حضور داشته باشد؛ این پیشنهادی بود که در سند پیش‌نویس هم لحاظ شده است.
تدوین سند اولیه پیشنهادی خانه تئاتر در شهریور ۹۷
شورای راهبردی نمی‌تواند جزو ارکان باشد
روایت محمودرضا رحیمی درباره روند تدوین نسخه پیش‌نویسی که به تازگی از طرف خانه تئاتر منتشر شده، شنیدنی است؛ او می‌گوید: ما در ۲۵ شهریور سال ۹۷ نسخه پیش‌نویس فعلی را که اکنون منتشر کرده‌ایم به آقای شهرام کرمی تقدیم کردیم و بعد از آن دیگر از ماجرا بی‌خبر بودیم تا اینکه ایشان گفت مواردی در این نسخه پیشنهادی مخالف با قانون است.
رحیمی درباره این اختلاف تشریح می‌کند: ما قرار بود این نسخه خام را به شهرام کرمی برسانیم و سپس نماینده قانونی خانه تئاتر آن را بررسی کرده و سند ابتدایی ویرایش شود اما دوباره این ارتباط با اداره‌کل هنرهای نمایشی برقرار نشد. آقای کرمی نظرش بود که شورای راهبردی چون باید نظارت عالیه بر تماشاخانه‌ها داشته باشد، نمی‌تواند جزو ارکان آن باشد که ما هم پذیرفتیم و از آن استقبال کردیم تا سند به شکلی تدوین شود که اتفاقی خوب برای تماشاخانه‌های خصوصی باشد.
شورای راهبردی تماشاخانه‌های خصوصی شامل چه کسانی است؟
آنچه محمودرضا رحیمی درباره شورای راهبردی به آن اشاره می‌کند در واقع اشاره به وظایف، چشم‌انداز و ماموریت‌هایی است که در این سند پیش‌نویس برای این شورا پیش‌بینی شده است؛ به‌طور مثال در ماده چهار این سند، چنین ذکر شده است: «واگذاری وظایف اجرایی و تصمیم‌گیری اجراهای نمایشی از بخش دولتی به شورای راهبردی متشکل از منتخب تماشاخانه، منتخب بخش دولتی و منتخب خانه تئاتر» همچنین ماده شش آئین‌نامه تماشاخانه را ملزم می‌کند قراردادهای خود با گروه نمایشی را توسط کارسپاری به تهیه‌کنندگان مورد اطمینان شورای راهبردی منعقد کند. اما اعضای این شورا را چه کسانی تشکیل می‌دهند؟
طبق ماده ۱۳ آئین‌نامه پیشنهادی خانه تئاتر برای تماشاخانه‌های خصوصی، «اعضای شورای راهبردی حداقل پنج و حداکثر هفت نفر به‌عنوان ترکیب شورای راهبردی در سه گروه بر اساس امتیازبندی تماشاخانه‌ها برای هرکدام از سه درجه‌بندی آنها خواهند بود»
این اعضا عبارتند از: سه نماینده رسمی شورای صنفی تماشاخانه‌دارها که هر نفر در یکی از گروه‌های سه‌گانه خواهد بود، شش نماینده رسمی خانه تئاتر و یا هنرمندانی که به تایید خانه رسیده‌اند (برای هر گروه از گروه‌های سه گانه دو نفر)، عضو فنی آشنا به خدمات الکتریکال و مکانیکال و ساختمانی شورای راهبردی با تایید خانه تئاتر که می‌تواند در هر سه گروه مشترک باشد، نماینده اداره‌کل هنرهای نمایشی معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، که می‌تواند برای هر سه گروه مشترک باشد، عضو مدعو با تایید خانه تئاتر در صورتی‌که اجرای نمایشی دارای صورت‌هایی خاص همچون عروسکی، کودک و نوجوان، محیطی و یا سایر شیوه‌های اجرایی جدید باشد و در نهایت عضو حقوقی با تایید خانه تئاتر که دارای مدرک معتبر وکالت بوده و موارد تقنینی شورا را به عهده خواهد داشت.
چگونگی شکل‌گیری کارگروه تدوین پیش‌نویس آئین‌نامه تماشاخانه‌های خصوصی در خانه تئاتر
محمودرضا رحیمی درباره شکل‌گیری کارگروه «تدوین پیش‌نویس آئین‌نامه تماشاخانه‌های خصوصی» که خود او دبیری آن را به عهده داشت، می‌گوید: شهرام کرمی اوایل سال ۹۷ ابتدا جلسه‌ای با صنف تماشاخانه‌داران خصوصی گذاشت و گفت قرار است سندی تنظیم شود. پس از آن، یک نسخه کوتاه و مختصر از پیش‌نویس آئین‌نامه موردنظرش به ما ارائه داد و ما بلافاصله با تشکیل کارگروهی کار روی آن را آغاز کردیم.
دبیر کارگروه «تدوین پیش‌نویس آئین‌نامه تماشاخانه‌های خصوصی» با تاکید بر اینکه «ما معتقد بودیم پاسخ به نیازهای هنرمندان برای اجرا، ربطی به این ندارد که سالن خصوصی باشد یا دولتی و هر دو یک وظیفه را دارند.» می‌گوید: بنابراین وقتی کارگروه را تشکیل دادیم، تمام الزاماتی که می‌تواند برای تماشاگر، گروه اجرایی و سالن‌دار تا حد امکان احترام لازم را به وجود بیاورد، منظور کردیم. شاید تصور کنید این پیش‌نویس جنبه یادآوری دارد که وقتی قرار است قانون‌نویسی انجام شود، نیازهای به حق این سه راس مسلط در آن لحاظ شود. اما ما کارهای دیگری هم در تدوین این نسخه پیشنهادی کردیم.
رحیمی با ذکر مثالی ادامه می‌دهد: ما در این سند، درباره تهیه‌کننده و سرمایه‌گذار هم نظرمان را ارائه دادیم. چراکه این فرصت‌ها بسیار کم پیش می‌آید که مدیرکل هنرهای نمایشی به دستور شخص وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، از خانه تئاتر درخواست تدوین چنین آئین‌نامه‌ای را بکند. بنابراین در این نسخه پیشنهادی، درباره تهیه‌کنندگان، حق گروه‌های نمایشی، ارتباط گروه اجرایی و سالن، ارتباط تهیه‌کننده و سرمایه‌گذار، چگونگی ستاره‌دار شدن سالن‌ها و… هم با دریافت نظرات تخصصی از کارشناسان ماده‌ها و بندهایی اضافه کردیم.
نگاهی به چند بند آئین‌نامه پیشنهادی خانه تئاتر؛ از تعریف تا ضرورت
درباره جزئیاتی که دبیر کارگروه تدوین آئین‌نامه تماشاخانه‌های خصوصی به آن اشاره می‌کند، خوب است نگاهی گذرا بهچند ماده این نسخه پیش‌نویس که به تازگی منتشر شده است، داشته باشیم. در ماده یک این سند که به تعریف تماشاخانه خصوصی اشاره دارد، «استثناهایی» ذکر شده که جالب توجه است: «تماشاخانه‌های خصوصی که وارد حیطه‌های کلیشه‌ای صرف و نمایش‌های شادی‌ساز با تشخیص مدیر مسئول و یا صاحب امتیاز به قصد تامین منافع مالی {شوند}، در متن این آیین‌نامه قرار نمی‌گیرند. تشخیص این موارد نیز توسط شورای راهبردی (ماده ۱۳ همین آیین‌نامه) و نمایندگانی از اداره‌کل هنرهای نمایشی، نماینده منتخب تماشاخانه‌های خصوصی و نماینده خانه تئاتر خواهد بود.»
همچنین در بخشی از ماده سه این سند با عوان «کلیات» چنین ذکر شده است: «ضرورت دارد تماشاخانه در معرفی آثار نمایشی خود و تمام مراحل مربوط به تبلیغ این آثار، نوع و رده سنی تماشاگر در اثر هنری – نمایشی را اعلام کند.»
در ماده پنج آئین‌نامه هم با عنوان چشم‌انداز بر این موضوع تصریح شده که خودکفایی تئاتر را باید از تعامل بین سه بخش تعاون، دولت و بخش خصوصی ایجاد کرد و تاکید شده: «حصول به خودکفایی تماشاخانه تا رسیدن به کمپانی تئاتر به عنوان مهم‌ترین چشم‌انداز این آیین‌نامه بستگی به ادامه قدرتمند روند حمایت‌های دولت دارد.»
نحوه حمایت دولت در آئین‌نامه تماشاخانه‌های خصوصی چگونه است؟
یکی از نکات ضروری در چنین آئین‌نامه‌ای قطعا شفاف شدن نحوه و میزان کمک دولت به تماشاخانه‌های خصوصی تصریح شده در این سند است. در سند «سیاست‌‌های هنرهای نمایشی» مصوبه سال ۱۳۷۸ شورای عالی انقلاب فرهنگی در بند مرتبط با «حمایت دولت» به‌طور صریح چنین آمده است: «با توجه به بند۲۴ از اصول سیاست فرهنگی، دولت موظف است شرایط مادی و معنوی لازم را برای تولید نمایش و ایجاد مکان‌های نمایشی در سراسر کشور فراهم آورد و حمایت لازم را برای گسترش و اعتلای هنر تئاتر انجام دهد.»
با نگاهی به ماده پنج آئین‌نامه پیشنهادی خانه تئاتر می‌توانیم پیشنهاد صنف هنرمندان تئاتر را برای نحوه و میزان اختصاص کمک‌های دولتی به تماشاخانه‌های خصوصی دریابیم؛ در این سند پیش‌نویس ذکر شده که قرار است این آیین‌نامه، کمک‌های دولتی به تماشاخانه را در مسیر تبدیل به کمپانی و جلوگیری از ورشکست شدن تماشاخانه و گروه‌های هنری و همچنین کمک به ارتقاء و استانداردسازی تماشاخانه توسط حمایت مالی بخش تجاری – خصوصی با میانجی‌گری دولت و پشتیبانی کارشناسانه و تخصصی خانه‌های تئاتر ایران پیشنهاد کند.
«کمک در حصول اطمینان حامیان مالی در جهت جذب به تماشاخانه، تخصیص و پیگیری تخفیف مالیاتی مطابق قانون مالیات‌های مستقیم کشور، ارتباط‌گیری با سازمان‌های ذیربط در مسیر فراهم آوردن تسهیلات برای دائر کردن تماشاخانه استاندارد و زمینه‌های گسترش آن تا حصول کمپانی، فراهم آوردن فضای تبلیغات عادلانه برای تماشاخانه، فراهم آوردن شفافیت و عدل در میزان حمایت‌ها اعم از مادی و معنوی، فراهم آوردن عدل و روشنی مسیر در جهت بهره بردن از حامیان مالی، رایزنی برای حصول به تخفیف‌های قبوض انرژی تماشاخانه شامل برق، آب، گاز و تلفن و پشتیبانی از تئاتر در مسیر قطع دست‌های دخالتی از سوی نهادها و گروه‌هایی که تئاتر را با مطامع سیاسی و حزبی خود تحت فشار قرار داده و از مسیر هنری خود در چارچوب قوانین نظام جمهوری اسلامی ایران خارج می‌کنند.» موارد هشت‌گانه پیشنهادی از سوی آئین‌نامهموردنظر خانه تئاتر را شامل می‌شوند.
انتظار تماشاخانه‌های خصوصی از آئین‌نامه دولتی برای این صنف چیست؟
محمودرضا رحیمی می‌گوید «آقای کرمی به ما گفتند آئین‌نامه در مرحله قانون‌نویسی توسط واحد قانونی معاونت هنری است، اما سرنوشتش را نمی‌دانیم.» و شهرام کرمی از قرار گرفتن این سند در مرحله تصویب و تطبیق با سند بالادستی یعنی مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی خبر می‌دهد.
به نظر می‌رسد چیزی تا رونمایی از آئین‌نامه‌ای که قرار است در نهایت تصویب شده و برای تماشاخانه‌های خصوصی لازم‌الاجرا شود نمانده است؛ آئین‌نامه‌ای که هنوز از جزئیات نهایی آن به طور دقیق خبری نداریم. اما از شاهین چگینیویژگی‌های یک آئین‌نامه مطلوب برای تماشاخانه‌های خصوصی را سوال می‌کنیم که در پاسخ می‌گوید: اولین مساله مربوط به نحوه درجه‌بندی تماشاخانه‌هاست. در این‌صورت ما با تعدادی تماشاخانه طرفیم که طبق این استانداردهای مشخص درجه‌بندی می‌شوند و مثلا رتبه A, B, C می‌گیرند. بعد از آن، شورای صنفی براساس این درجه‌بندی تصمیم می‌گیرد که سقف و کف قیمت بلیت نمایش در هر کدام از این سالن‌ها چقدر می‌تواند باشد و دیگر با بلیت‌های ۲۰۰ و ۵۰۰ هزار تومانی مواجه نخواهیم بود.
چگینی همچنین ادامه می‌دهد: «براساس همین درجه‌بندی، دولت موظف می‌شود که از تماشاخانه‌ها حمایت کند و همین موجب رقابت بین تماشاخانه‌ها است که برای دستیابی به حمایت بیشتر، کیفیت خود را ارتقا دهند و از طرفی وقتی حمایت می‌دهیم می‌توانیم انتظار داشته باشیم مدیران سالن‌ها نواقصی مانند صندلی و … را برطرف کنند. همچنین انتظار داریم نحوه حمایت دولت از سالن‌ها مشخص باشد؛ یعنی در آئین‌نامه مشخصا اعلام می‌شود که قراردادهای تیپ برای تماشاخانه‌های خصوصی تدوین خواهد شد که این قراردادها بندهایی عمومی دارد که همه باید به‌صورت یکسان اعمال کنند. چند بند خصوصی هم برای هر تماشاخانه هست که باید اختیارات خاصی را به گروه نمایشی بدهد یا ندهد.»
