کتابخانه دیجیتال جهانی است نو در دنیای مجازی که دستیابی به کتاب را آسان‌تر و همگانی می‌کند و از جمله گامی است در راه مقابله با حذف و سانسور. این نوشته می‌کوشد نقش ایرانیان را در عرصه‌هایی از این دنیا نشان دهد.
جهان در آستانه تحولی بزرگ است. دوران دیجیتال با سرعتی شگفت پیش می‌تازد. اینترنت و سیستم تبادلی آن همه‌جا حضوری ملموس و بدون جایگزین دارد.
اصطلاح World wide web) www) برای بسیاری‌ها عبارتی شناخته شده است. این اصطلاح در سال ۱۹۸۹ در سوئیس متولد شد و اگر چه از عمر آن حدود سی سال می‌گذرد، اما بیش از ۲۱ قرن را در خود دارد.
نخستین نشریه اینترنتی را مؤسسه هاروارد با نام Harvard Business Review در سال ۱۹۸۲ منتشر کرد. از آن پس هر ساله تعداد زیادی نشریه اینترنتی آغاز به نشر می‌کنند. بزرگترین مرکز نشریات اینترنتی “کتابخانه نشریات الکترونیکی” (EZBElektronische-Zeitschriftenbibliothek ) است. این مرکز ۵۵۵ کتابخانه معتبر را به هم وصل کرده و امکان دستیابی به آنها را برای جوینده آسان‌تر می‌کند. ۴۶۵۰۰ نشریه از طریق این مؤسسه در اختیار علاقمندان قرار می‌گیرد.
آژانس‌های نظامی آمریکا در شمار نخستین مؤسساتی هستند که در عرصه کامپیوتر و اینترنت سرمایه‌گذاری کردند. هدف به کار انداختن پروژه‌های بزرگ تحقیقاتی در دستیابی به اطلاعاتِ مورد نیاز برای مقاصد نظامی و انتقال آنها بود.
از سال ۱۹۹۰ و با گسترش اینترنت دوران تاریخی تازه و جهانشمولی آغاز شد. اینترنت، هم‌چون پدیده کامپیوتر بر علوم گوناگون و عرصه‌های مختلف فن‌آوری تأثیر گذاشت. میلیون‌ها شبکه خصوصی و عمومی را در سطح جهان در ارتباط با یکدیگر قرار داد و در انتقال اطلاعات و تجربه‌های علمی و فرهنگی نقش بزرگی بر عهده گرفت.
اینترنت برای ما ایرانیان در کنار تمامی موارد ذکرشده، شکستن دیوار سانسور نیز بود. وجود میلیون‌ها اطلاعاتِ ممنوع و یا سری از دولت حاکم بر ایران و کاربران آن تنها نمونه‌ای‌ست کوچک که می‌توان بر آن استناد کرد. در عرصه چاپ و نشر دیجیتالی، اگر چه فعالیتی بایسته و سازمان‌یافته نداریم، با این‌همه شاهد فعالیت‌های گسترده‌ای هستیم. حضور چندین کتابخانه دیجیتالی با هزاران کتاب خود امکانی بزرگ است برای کتابخوانان.
آنجا که رژیم هیچ صدای مخالفی را تاب نمی‌آورد، چاپ صدها نشریه اینترنتی، به ویژه در خارج از کشور، گوشه‌ای دیگر از فعالیت ایرانیان است در این عرصه.
هم اکنون بسیاری از آثاری را که امکان چاپ و یا بازچاپ در داخل کشور ندارند، می‌توان به راحتی در اینترنت یافت. در این شکی نیست که این کار می‌توانست بسیار گسترده‌تر و سازمان‌یافته‌تر صورت پذیرد. با این همه غنیمتی‌ست که باید قدر آن دانست و سپاسگزار کسانی بود که این کار را سامان می‌دهند.
دیجیتالی کردن یک اثر یعنی آماده کردن آن به شکلی که از طریق کامپیوتر و اینترنت قابل دستیابی باشد. کتاب و یا سند باید در فرم‌هایی ویژه از طریق سیستمی معین آماده گردد. داده‌‌های دیجیتالی در اینترنت، در آدرس مشخصی قرار داده می‌شوند تا به شکل دایم و یا موقت مورد استفاده قرار گیرند. در کتابخانه‌های دیجیتالی ایرانیان کتاب‌ها بیشتر اسکن شده، ابتدایی و به شکل “پی‌دی‌اف” در اختیار علاقمندان قرار می‌گیرد.
از آنجا که ایران از امضاکنندگان قانون “کپی‌رایت” نیست، انتقال آثار منتشرشده در این کشور به کتابخانه‌های دیجیتالی، مشکل قانونی پیش نمی‌آورد. این را نیز باید در نظر داشت که اداره سانسور جمهوری اسلامی از بازچاپِ هزاران اثر پیشگیری می‌کند. انتقال همین آثار ممنوعه به کتابخانه‌های مجازی است که در واقع می‌تواند هم دیوار سانسو را بشکند و هم اشتیاق خوانندگان را در دستیابی به آنها برآورد.
این را نیز باید یادآور شد که سازمان‌های وسیع دولتی در ایران هرکدام سایت مخصوص خویش دارند و بسیاری از آنان دارای کتابخانه هستند. از طریق همین سازمان‌های حقیقی و یا غیرحقیقی و در مواردی حتا مشکوک، کتاب‌ها، نشریات و آرشیوی از نشریات قدیمی در اختیار عموم قرار داده می‌شود.
بی هیچ اغراق، استفاده از کامپیوتر در میان حکومتیان و سازمان‌های وابسته به آنان، در جهان بی‌مانند است. برای نمونه هر مسجد، مدارس مذهبی، قبرستان، ارگان‌های نظامی و شبه‌نطامی، حوزه‌های علمیه، کتابخانه‌های مذهبی، دانشگاه‌ها، مؤسسات رنگارنگ پژوهشی و تحقیقاتی و در رأس همه سازمان عریض و طویل امنیتی حکومت دارای شبکه‌های گسترده ارتباطی هستند. تأسیس کتابخانه‌های دیجیتال بخشی از فعالیت‌های این نهادهاست.
در خارج از کشور، بیشتر سازمان‌های سیاسی در سایت خود، در کنار نشریات سازمانی، کتاب‌هایی را نیز که منتشر کرده‌اند و یا با سیاست آنان همخوان است، به شکل دیجیتال در اختیار خوانندگان قرار می دهند. بسیاری از نویسندگان دارای سایتی شخصی هستند و آثار منتشرشده خود را نیز گاه در سایت‌شان قرار می‌دهند.
