سال ۱۴۰۰ در حالی به پایان رسید که گالری‌ها به عنوان یکی از مراکز خرید و فروش و نمایش آثار هنری، وضعیت پارادوکسیکالی را سپری کردند. از طرفی گالری‌داران در کنار همکاری‌هایی که با شهرداری داشتند، محدودیت هایی را نیز تجربه کردند و از سوی دیگر کرونا اگرچه باعث شد تا فعالیت گالری‌ها برای مدتی دچار وقفه شود اما گردانندگان را با دستاوردهای نمایشگاه آنلاین و فروش مجازی هم آشنا کرد.
کرونا، رکود اقتصادی، آسیب‌های روانی ناشی از قرنطینه و … همگی از مواردی بودند که چه از نظر کمیت تولیدات آثار هنری چه از نظر برپایی نمایشگاه، در سالی که سپری شد فضای هنری را درگیر کردند. علی‌رغم این موارد و تأثیراتی که بر فضای هنری داشتند، اما گالری‌ها به هر قیمتی که بود به حیات خود ادامه داده و چراغ فرهنگ و هنر را با برپایی نمایشگاه‌های انفرادی و گروهی حضوری و آنلاین همچنان روشن نگاه داشتند.
گزارش حاضر ایسنا شرحی است مختصر از وضعیت گالری‌ها در سال ۱۴۰۰.
تعامل و تقابل شهرداری و گالری‌ها
اگر در روزهای پایانی سال سری به گالری‌ها زده باشید، حتما متوجه این نکته که تعداد زیادی از آن‌ها امروزه در فضای مسکونی فعالیت دارند، شده‌اید. اینکه فعالیت نگارخانه‌داران در یک فضای مسکونی برای به نمایش گذاشتن آثار هنری کار درستی است یا خیر، یکی از مسائلی است که بر اساس قوانین باید از طرف سازمان‌هایی چون شهرداری مورد بررسی قرار بگیرد.
صرف نظر از اینکه ماهیت فعالیت گالری‌ها در فضای مسکونی مشکلی دارد یا خیر، واقعیت این است که تعداد قابل توجهی از گالری‌ها امروزه فضاهای مسکونی را تبدیل به محلی برای نمایش آثار هنری کرده‌اند؛ اما به چه قیمت؟
برخی از مدیران گالری که در قالب فضای مسکونی درحال فعالیت هستند، نسبت به عملکرد شهرداری در رابطه با این مسئله انتقاد دارند. هنگامه معمری، مدیر گالری هما پیش‌تر درباره این مسئله به خبرنگار ایسنا چنین گفته بود: «گالری‌ها علاوه بر اینکه اشتغال ایجاد کرده‌اند، برای کشور ارزآوری نیز داشته‌اند اما همیشه بار اقتصادی هنر را نیز به دوش کشیده‌اند. شهرداری در همه جای دنیا گالری‌ها را مراکز فرهنگی‌ای می‌دانند که فضای تنفس شهری هستند اما در کشور ما شهرداری هر روز می‌آید و مسئله جدیدی ایجاد می‌کند.»
با این حال اما رابطه گالری‌دارها و شهرداری همیشه از جنس تقابل نبوده و در مواردی این دو ارگان تعامل‌های مفیدی در زمینه‌های مختلفی با یکدیگر داشته‌اند. امروزه بیش از ۹۰ درصد گالری‌های شهر تهران در فضای مسکونی مشغول به فعالیت هستند و مشکل‌آفرینی برای صنفی که با اقتصادی سر و کار دارد که چندان رنگ و بویی از رونق نبرده، ادامه فعالیت را برای آنان سخت‌تر خواهد کرد.
در سال ۱۴۰۰ اما نوید تبدیل فضاهای مسکونی به گالری بدون دخالت شهرداری از طریق پیگیری انجمن صنفی گالری‌داران و نگارخانه‌داران شنیده شد.
مسئولان در ۱۴۰۰ برای وضعیت گالری‌ها چه گفتند و انجام دادند؟
در سال ۱۴۰۰ حوزه فرهنگی و هنری به ویژه تجسمی مسئولان جدیدی را به خود دید. با روی کار آمدن دولت سیزدهم، سیدمجتبی حسینی که عنوان معاون امور هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی را داشت، با هنرمندان خداحافظی کرد. کمی بعد محمود شالویی برای مدتی به عنوان سرپرست معاون امور هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در برنامه‌های مختلفی حاضر شد. به یدک کشیدن عنوان سرپرست برای شالویی اما زمان زیادی نبرد و نهایتا محمود سالاری به عنوان معاون امور هنری معرفی شد.
حسینی که مدتی می‌شود از سمتش کنار رفته، پیش‌تر نسبت به تعداد کم گالری‌ها در شهر تهران انتقاداتی را مطرح کرده بود و در این رابطه گفته بود: «با این که در سال‌های اخیر به تعداد گالری‌های تهران افزوده شده اما این تعداد گالری هنوز پاسخگوی نیاز هنرمندان نیستند و گاه یک هنرمند برای نمایش آثارش چند سالی انتظار می‌کشد.»
هادی مظفری که ریاست اداره کل هنرهای تجسمی را برعهده دارد نیز درباره لزوم وجود گالری‌های تخصصی اظهار کرده بود: «باید شرایطی فراهم شود که در تمام مناطق تهران شاهد برپایی گالری‌های تخصصی باشیم تا بتوانیم پاسخگوی نیاز هنرمندان و شهروندان نیز باشیم.»
محمود شالویی که در دوران سرپرستی خود تأکید ویژه‌ای بر رونق دادن به اقتصاد هنر داشت، درباره برنامه‌های کوتاه مدتش در این زمینه به ایسنا گفته بود: «احیای قانون دو دهم درصد برای خرید آثار هنرهای تجسمی و قرار دادن آن‌ها در نظام اداری کشور ما و گرایش به سمت و سوی آثار هنری از جمله اولویت‌هایی است که فقط باید زمینه‌ای برای تحول آنان فراهم شود.»
تأکید این مقام مسئول بر رونق دادن به اقتصاد هنر حکایت از توجه او به گالری‌ها به عنوان مراکز اصلی خرید و فروش آثار هنری داشت.
محمود سالاری که حالا مدتی است به عنوان معاون امور هنری در مراسم‌ها حاضر می‌شود، به نظر می‌رسد که تا حد زیادی خط فکری نزدیک به شالویی دارد و با تأکید این مقام مسئول بر رونق اقتصاد هنر می‌توان آن را تصدیق کرد.
سالاری در این رابطه به ایسنا گفته بود: «من به مکانیسم حراج تهران کاری ندارم ولی از اینکه اقتصاد هنر رونق بگیرد و اقتصاد هنرهای تجسمی رونق بگیرد، استقبال می‌کنم. برخی می‌گویند که این پول از جای ناثواب آمده یا پولشویی است. خب نهادهای نظارتی بروند، بررسی کنند تا اگر پولشویی است، جلوی آن را بگیرند.»
سال ۱۴۰۰ با تغییراتی در مدیران به پایان رسید و باید دید وعده های آنان برای رونق دادن به اقتصاد هنر چه شرایطی برای گالری‌داران که یکی از ارکان این اقتصاد هستند، ایجاد خواهد کرد.
دستاورد کرونا برای گالری‌داران چه بود؟
کرونا را شاید بتوان بعد از شرایط اقتصادی مهمترین عاملی دانست که فعالیت گالری‌داران را در شرایط سختی قرار داد. تعطیلی‌های مکرر این مراکز فرهنگی به دنبال اوج گرفتن شیوع ویروس کرونا، اغلبِ گالری‌ها را به سمت فعالیت هرچه بیشتر در بستر فضای مجازی برد تا مبادا هنر به دست فراموشی سپرده شود.
با این حال اما تجربه گالری‌دارها در استفاده از فضای مجازی یکسان نبود و در این میان برخی معتقد بودند که فعالیت در بستر فضای مجازی برای آنان فایده‌ای نداشته است. رزیتا شرف جهان که مدیریت گالری طراحان آزاد را برعهده دارد، پیش‌تر در این رابطه اظهار کرده بود: «این نوع از نمایشگاه واقعا برای ما دستاوردی نداشت. به هر حال فضایی که به دلیل شیوع ویروس کرونا ایجاد و بسیاری از مراکز تعطیل شد، باعث شد تا خرید و فروش آثار تحت تأثیر قرار بگیرد و از طرفی فضای گفت‌وگو و اشتیاق برای دیدن آثار جدید نیز از بین رفت.»
از سویی برخی مدیران گالری ها نگاهی متفاوت داشتند. برای مثال گالری گلستان به برپایی نمایشگاه های آنلاین و مجازی روی آورد که به گفته لیلی گلستان تجربه موفقی هم بوده است. با این حال وقتی این گالری پس از دو سال درهای خود را به روی تماشاگران حضوری گشود، مدیر گالری اذعان کرد که «دلم برای رودررویی با تماشاگرها و هنرمندان تنگ شده بود.»
حذف معافیت مالی فعالیت‌های هنری
یکی از مواردی که از نظر اقتصادی وضعیت را برای گالری‌داران در سالی که گذشت سخت‌تر کرد، زمزمه‌های حذف معافیت مالی فعالیت‌های هنری بود که تعداد زیادی از هنرمندان با راه انداختن کارزاری مخالفت صریح خود را با تصویب این مصوبه در جهت «حمایت از بدنه کم رمق فرهنگ و هنر» اعلام کردند.
با توجه به انتشار متن نهایی مصوبات کمیسیون تلفیق بودجه ۱۴۰۱ معافیت مالیاتی فعالیت‌های مربوط به انتشارات کمک درسی و فعالیت‌های هنری حذف خواهد شد و این در حالی است که کرونا در سالی که گذشت شرایط سختی را به لحاظ اقتصادی برای هنرمندان بوجود آورده است و باید دید که دولت در کنار مالیاتی که از این قشر دریافت خواهد کرد، چه خدماتی به آنان ارائه خواهد داد تا وضعیت را کمی بهتر کند.
مشکلات هنرمندان با گالری ها و بالعکس
در سالی که گذشت ایسنا سوژه هایی تحت عنوان «مشکلات هنرمندان با گالری ها» و «مشکلات گالری ها با هنرمندان» را با عده ای از فعالان هنر در میان گذاشت.
برگزاری نمایشگاه در گالری و به ویژه گالری‌های شناخته شده و حرفه‌ای برای هر هنرمندی که سودای شهرت دارد، یک آرزو است. به نحوی که یک هنرمند تازه‌کار که چندان در فضای هنرهای تجسمی شناخته شده نیست، گاه باید برای برآورده شدن این آرزو میلیون ها تومان صرف تبلیغات و برگزاری نمایشگاه در گالری کند.
فارغ از بحث هزینه‌ی هنگفت برگزاری نمایشگاه برای تازه‌کاران اما سیاست‌هایی که گالری‌داران در پیش گرفته‌اند، انتقادهایی را نسبت به آنان برانگیخته و این مسئله را دو طرفه کرده است. به‌عبارتی علاوه بر اینکه گالری‌داران به مشکلاتی با هنرمندان برخورد کرده‌اند، هنرمندان نیز چنین تجربه‌ای را داشته‌اند.
نداشتن تعهد در قبال فروش آثار هنرمندان، تمایل به یک سبک کاری خاص برای برگزاری نمایشگاه، تمایل به تعداد محدودی هنرمند و ارتباطات و لابی گری در برگزاری نمایشگاه ها و … از جمله مشکلاتی است که از سوی هنرمندان در مواجهه با گالری ها عنوان شده است.
همچنین «مشکلات بدون نظارت فروخته شدن آثار هنری»، «افزایش مشکلات حقوقی در دهه اخیر»، «تاکید بر صرف هزینه از سوی هنرمندی تازه کار»، «لزوم انحصار در برگزاری نمایشگاه برای عده ای از هنرمندان» و … از جمله مواردی است که توسط مدیران گالری ها عنوان شد.
