1402/05/11 ایسنا
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان آخرین اقدام‌هایی را که برای آماده شدن پرونده ثبت جهانی دیوار تاریخی گرگان در حال انجام استَ تشریح کرد و گفت: این اثر تاریخی در میان مردم ناشناخته است و باید برای ثبت جهانی ابتدا آن را برند کنیم.
«دیوار بزرگ گرگان» با وسعتی حدود ۲۰۰ کیلومتر باقی‌مانده از دوران ساسانیان است که به گفته برخی از منابع سومین دیوار بلند جهان پس از دیوار چین و لیمِس آلمان به شمار می‌آید. این دیوار که از روستای «صفا ایشان» شهرستان گمیشان در کرانه شرقی دریای خزر شروع شده و تا ارتفاعات «بیلی کوه» در محدوده شهرستان کلاله در شرق گلستان امتداد داشته، با مرور زمان و بر اثر تعرض‌های انسانی بخش‌های زیادی از آن یا از بین رفته و یا زیر خاک است. در سال ۱۳۷۸ این اثر تاریخی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از سال ۱۳۹۵ در سودای جهانی شدن است.
اما این دیوار تاریخی که امروز در میان زمین‌های کشاورزی و مزارع محصور شده و یا بخش‌هایی از آن دیوار جزئی از خانه‌های روستایی شده است، برای ثبت جهانی مسیر زیادی را باید طی کند. در آخرین اظهارات درباره پرونده ثبت جهانی دیوار تاریخی گرگان مدیرکل وقت میراث فرهنگی استان گلستان در بهمن سال ۱۳۹۹ به ایسنا گفته بود که «نقشه‌برداری هوایی از دیوار تاریخی گرگان در حال انجام است و پرونده ثبت جهانی این اثر تا تابستان سال آینده تکمیل می‌شود.»
با وجود اینکه در همان سال استانداری و وزراتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و گردشگری از اهمیت جهانی شدن این دیوار تاریخی و تلاش برای انجام این اقدام گفته بودند، اما دیوار بزرگ گرگان همچنان در فهرست انتظار یونسکو قرار دارد.
اینک، محمدجواد ساوری ـ مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان ـ در گفت‌وگو با ایسنا، درباره آخرین وضعیت پرونده ثبت جهانی «دیوار تاریخی گرگان» اظهار کرد: از حدود ٢٠٠ کیلومتر «دیوار گرگان» طول کمی باقی مانده است؛ قسمتی از آن در دریای خزر قرار داشته و مابقی آن که از روستاها و شهرها رد شده بود، یا زیر خاک است و یا آن را از بین برده‌اند، برای مثال ساکنان روستاها با خشت‌های این دیوار خانه ساختند و در برخی مناطق شمالی استان گلستان، دیوار خانه‌هایشان از آجر دیوار گرگان است.
او با بیان اینکه دیوار گرگان در حال حاضر در میان مزارع و زمین‌های کشاورزی مردم قرار گرفته است، گفت: به علت اینکه از ١۶٠٠ سال پیش جاده و روستا از روی این دیوار رد شده، آنطور که باید از آن محافظت نشده است. در حال حاضر بهترین قسمتی که دیوار و قلعه‌ها در آن موجود است، شهرستان «کلاله» است که روی این قسمت مشغول فعالیت هستیم. در سفر ریاست‌جمهوری یک بودجه حداقلی برای آن تخصیص داده شد، در استان نیز نماینده وزیر و استاندار برای اختصاص ردیف بودجه پیگیر هستند و به آقای ضرغامی (وزیر میراث فرهنگی و گردشگری) نامه داده‌اند. با توجه به اینکه این دیوار شناخته‌شده نیست و اهمیت آن هنوز در کشور جا نیفتاده است، در تلاش هستیم این اثر تاریخی را برند کنیم و اهمیت آن را به جامعه القا کنیم. همان‌قدر که «تخت جمشید» اهمیت دارد این دیوار هم جایگاه ویژه‌ای از لحاظ تاریخی دارد، قدمت آن مربوط به دوران ساسانیان است و هزار سال بعد از «تخت جمشید» ساخته شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان ادامه داد: سعی کرده‌ایم که از طریق جوامع محلی و بلاگرهای فضای مجازی به معرفی این اثر تاریخی در سطح کشور بپردازیم و تیمی هم از صداوسیما قرار است از آثار تاریخی گلستان فیلمبرداری کند که یکی از لوکیشن‌ها دیوار گرگان است.
ساوری درباره نقشه‌برداری هوایی از دیوار تاریخی گرگان نیز گفت: در دهه‌های گذشته از یک قسمت دیوار گرگان نقشه‌برداری هوایی شده است، اما ما هم در تلاشیم که این نقشه‌برداری از تمام دیوار انجام شود. در چند روز گذشته با یکی از نهادهای ذی‌ربط جلسه‌ای داشتیم و با چند دستگاه اجرایی تفاهم‌نامه‌ای را به صورت شفاهی داشتیم که با استفاده از پهپادهای آن‌ها نقشه کلی دیوار را تکمیل کنیم که این اقدام مقدمه‌ای برای ثبت جهانی آن است.
او افزود: مدیرکل حرایم و بافت تاریخی وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی یازدهم و دوازدهم فروردین ۱۴۰۲ به استان گلستان آمد و یک بازدید میدانی از باقی‌مانده‌های دیوار گرگان داشت و قرار است همکارانی هم از وزارتخانه در آینده نزدیک برای ادامه این بازدید به گلستان بیایند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان با بیان اینکه دیوار گرگان هنوز به کاوش‌های باستان‌شناسی نیاز دارد، اظهار کرد: کاوش‌های باستان‌شناسی در دیوار گرگان باید در برخی نقاط ادامه پیدا کند. یک روستا به نام «تمر قره قوزی» داریم که یکی از پنج سایت باستانی شهرستان کلاله است و یکی دو کیلومتر از دیوار گرگان نیز در وسط این روستا زیر خاک است، باید آن را بیرون بیاوریم و کاوش کنیم. در واقع کاوش دیوار گرگان تمام نشده است. آقای نوکنده، باستان‌شناس و رییس کنونی موزه ملی ایران، سایت پلان‌هایی را سال‌های ۷۸ تا ۷۹ بیرون کشیدند و کاوش کردند، اما هنوز به ادامه کاوش نیاز دارد. هر چه پیش می‌رویم، باید منابع اعتباریمان بیشتر تقویت شود، اما با کمبود منابع مواجهیم و این سرمایه‌های ملی و بشری در حال فرسایش‌اند.
ساوری در پاسخ به این پرسش که چرا بیش از دو دهه کاوش‌های باستان‌شناسی دیوار تاریخی گرگان وقفه افتاده است، گفت: اینکه از اواخر دهه ۷۰ تاکنون کاوش تازه‌ای انجام نشده به علت کمبود اعتبار و بودجه بوده است.
او همچنین درباره کاوش‌های باستان‌شناسی قسمتی از دیوار که در خلیج گرگان قرار دارد، اظهار کرد: این قسمت از ١۶٠٠ سال پیش زیر آب بوده و از آن زمان تا الان آب چیزی باقی نگذاشته است و امکان کاوش در این قسمت وجود ندارد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان همچنین درباره عبور خط آهن گرگان به سوی آسیای میانه که بخشی از قسمت شمال و جنوب دیوار تاریخی گرگان را قطع می‌کند و باقی‌مانده این دیوار را در معرض آسیب قرار می‌دهد و نوعی تهدید برای ثبت جهانی آن محسوب می‌شود، گفت: اخبار احداث این خط آهن صحت ندارد.
